Milton Friedman um verðbólgu

Frægt var hvað Milton Friedman sagði: „Verðbólga er alltaf og alls staðar peningalegt fyrirbæri, í þeim skilningi að hún er og er aðeins hægt að framleiða með hraðari aukningu á magni peninga en framleiðslu. Auðvitað vitum við öll að forgangsröðun ríkisútgjalda er drifkraftur peningamagnsins og ríkið eyðir oftar en ekki of miklu."

Þegar fer saman lágs atvinnuleysis og lágrar verðbólgu hefur það vakið undrun hagfræðinga, sem trúa venjulega á samhengi milli atvinnuleysis og verðbólgu - að minnsta kosti til skamms tíma litið. Þegar öllu er á botninn hvolft þýðir lítið atvinnuleysi að fyrirtæki þurfa að keppa um starfsmenn, sem þau gera með því að hækka laun. Hækkandi laun ýta undir verðbólgu.

Samband verðbólgu og atvinnuleysis er þekkt sem Phillips-kúrfan, en hún hefur ekki verið áreiðanleg spá um verðbólgu undanfarna áratugi. 

Umræða um verðbólgu og atvinnuleysi er ekkert nýtt. Allt frá 1950 hafa hagfræðingar reynt að skilja nákvæmlega samband þessara tveggja hugtaka. Milton Friedman hélt því fram að hagkerfið myndi alltaf leita aftur í eðlilegt atvinnuleysi. Hann skilgreindi náttúrulegt hlutfall sem lágmarksatvinnuleysi sem samrýmist stöðugri verðbólgu, eins og hún ræðst af uppbyggingu vinnumarkaðarins.

Rök hans voru að í gegnum 1950 og fram á 1960 áratug glímdu menn beinlínis við þá hugmynd að verðbólga gæti haft undirliggjandi kostnaðarþvingandi vídd, þó Friedman hafnaði hugmyndinni um skipulagslega kostnaðarverðbólgu sérstaklega vegna valds verkalýðsfélaga.

Peningafræðikenningin (e. The monetarist theory, eins og Milton Friedman hefur gert fræga, fullyrðir að peningamagn sé aðal þátturinn í því að ákvarða verðbólgu / verðhjöðnun í hagkerfi. Samkvæmt kenningunni er peningastefnan mun áhrifaríkara tæki en ríkisfjármálin til að örva hagkerfið eða hægja á verðbólgu. 

Erum við sammála þessu? Fyrir Friedman var verðbólga aldrei kostnaðar- eða gengishækkunaráhrif, heldur þjóðlegt fyrirbæri sem stafaði af peningastefnunni. Að lokum sagði Friedman að verðbólga væri alltaf framleidd af miklum opinberum útgjöldum og auknu peningamagni. Þessu er ég sammála, miðað við ástandið á Íslandi í dag. Ekkert hámarksþak er á útgjöldum ríkisvaldsins (eða lög gegn að ríkissjóður sé rekinn með halla sem myndi setja gífurlegt aðhald á ríkisvaldið). Veit ekki hvort að peningamagnið í umferð sé of mikið, en þennsla í framkvæmdum hið opinbera og einkageirans, í byggðingariðnaðinum t.a.m. hefur verið of mikil sem og einkaneyðslu almennings. 

En nú er búið að slá á einkaneyðslu almennings, hann hefur t.d. ekki efni á að kaupa sér húsnæði né bíla og í erfiðleikum með matarinnkaup.

En Seðlabanki Íslands getur ekki haldið aftur af ríkisgjöldin með óábyrga ríkisstjórn við stjórnvölinn en spurningin er hvort hann geti stöðvað þennsluna í atvinnulífinu? Hvað með þrjá undirstöðu atvinnuvegi Íslands? Það er t.d. ekki hægt að stöðva komu ferðamanna til landsins sem knýr þennsluna í ferðamannaiðnaðinum (fjárfestingar og eftirspurn eftir vinnuafl), né þennsluna í sjávarútvegi (aðallega í fiskeldi sem gríðarleg)eða eftirspurninga eftir málma (aðallega ál) frá Íslandi.

 

https://fb.watch/jszF4p7rL1/