Her- og iðnaðarsamstæðan - lokaræða Dwight D. Eisenhower, 1961

Her- og iðnaðarsamstæðan (Military-Industrial Complex)- kallast hin fræga lokaræða Eisenhower. Til þessarar ræðu hefur margoft verið vitnað til síðan og þá í samhenginu hversu valdamikið hernaðararmur Bandaríkjanna, þ.e.a.s. herinn og iðnaðurinn í kringum hann, er orðinn í bandarísku samfélagi.  Svo mætti bæta við leyniþjónustukerfi landsins sem er orðið ríki í ríkinu.

Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan þessi ræða var haldin og hafa völd þessara afla aukist til muna, jafnvel of mikið.

Ræða Eisenhower er hins vegar sígild og á jafnmikið erindi við okkur í dag og árið 1961. Hér birtist hún í fullri lengd.

 

Kveðjuræða forseta Bandaríkjanna, Dwight D. Eisenhower, 1961:

Kæru samlandar mínir:

Eftir þrjá daga, eftir hálfa öld í þjónustu lands okkar, mun ég leggja niður ábyrgð embættisins þar sem, við hefðbundna og hátíðlega athöfn, er vald forsetaembættisins fært í hendur eftirmanns míns.

Í kvöld flyt ég ykkur kveðju- og leyfisboðskap og  deili nokkrum lokahugsunum með ykkur,  kæru landsmenn.

Eins og allir aðrir borgarar óska ​​ég nýjum forseta, og öllum sem munu starfa með honum, Guðs blessunar. Ég bið þess að komandi ár verði blessuð með friði og farsæld fyrir alla.

Fólk okkar ætlast til þess að forseti þess og þing finnist nauðsynlegt samkomulag um stór dægurmál, skynsamleg úrlausn sem mun móta framtíð þjóðarinnar betur.

Mín eigin samskipti við þingið, sem hófust á fjarlægum og þröngum grundvelli þegar öldungadeildarþingmaður skipaði mig til West Point fyrir löngu síðan, hafa síðan verið náin á stríðsárunum og strax eftir stríð, og loks., til hinna gagnkvæmu samskipta á þessum síðustu átta árum.

Í þessu endanlegu sambandi hafa þingið og stjórnin, í flestum mikilvægum málum, unnið vel saman, til að þjóna þjóðarheill frekar en aðeins flokksræði, og hafa þannig tryggt að viðskipti þjóðarinnar ættu að halda áfram. Þannig að opinbert samband mitt við þingið endar með þeirri tilfinningu, af minni hálfu, þakklætis yfir því að við höfum getað gert svo mikið saman.

II.

Við erum komin núna tíu árum fram yfir miðja öld sem hefur orðið vitni að fjórum stórstyrjöldum meðal stórþjóða. Þrjár þeirra með þátttöku okkar eigin lands. Þrátt fyrir þessar helfarir eru Bandaríkin í dag sterkasta, áhrifamesta og afkastamesta þjóð í heimi. Við erum skiljanlega stolt af þessum yfirburðum og gerum okkur samt grein fyrir því að forysta Bandaríkjanna og álitið er ekki eingöngu háð óviðjafnanlegum efnislegum framförum okkar, auði og herstyrk, heldur á því hvernig við notum vald okkar í þágu heimsfriðar og mannlegrar framfara.

III.

Með framgangi Bandaríkjanna og frjálsri ríkisstjórn hefur grundvallartilgangur okkar verið að halda friðinn; að efla framfarir mannlegs árangurs og efla frelsi, reisn og ráðvendni meðal fólks og meðal þjóða. Að leggja sig eftir minna væri óverðugt frjálsu og trúuðu fólki. Öll mistök sem rekja má til hroka, eða skilningsleysis okkar eða fórnfúsan vilja myndi valda okkur miklum skaða bæði heima og erlendis.

Framfarir í átt að þessum göfugu markmiðum er stöðugt ógnað af átökum sem nú hvolfast yfir heiminn. Það ræður allri athygli okkar, gleypir í sig tilveru okkar. Við stöndum frammi fyrir fjandsamlegri hugmyndafræði - alþjóðleg að umfangi, trúleysi í eðli sínu, miskunnarlaust í tilgangi og lúmsk í aðferðum. Hættan er því miður  ótímabundin. Til að mæta henni með farsælum hætti, þarf ekki svo mikið tilfinningalegar og tímabundnar fórnir kreppunnar, heldur þær sem gera okkur kleift að halda áfram stöðugt, örugglega og án kvörtunar, byrðar langvinnrar og flókinnar baráttu - með frelsið að veði. Aðeins þannig munum við halda áfram, þrátt fyrir hverja ögrun, á stefnu okkar í átt að varanlegum friði og mannlegum framförum.

Kreppur munu halda áfram að vera til. Þegar þeim er mætt,  hvort sem þær eru erlendar eða innlendar, stórar eða smáar, er það sífellt freisting að halda einhverja stórkostleg og kostnaðarsöm aðgerð gæti orðið kraftaverkalausnin á öllum núverandi erfiðleikum. Mikil aukning á nýrri þáttum varnar okkar; þróun óraunhæfra áætlana til að laga öll vandræði í landbúnaði; stórkostleg útvíkkun í grunnrannsóknum og hagnýtum rannsóknum -- hægt er að stinga upp á þessum og mörgum öðrum möguleikum, sem hver og einn er mögulega vænlegur í sjálfu sér, sem eina leiðin að veginum sem við viljum fara.

En hverja tillögu verður að meta með hliðsjón af víðtækari athugun: nauðsyn þess að viðhalda jafnvægi í og á milli innlendra áætlana -- jafnvægi milli einkaframtaks og hins opinbera, jafnvægi milli kostnaðar og ávinnings sem vonast er til - jafnvægis milli augljóslega nauðsynlegra og hið þægilega eftirsóknarverða; jafnvægi milli grunnkrafna okkar sem þjóðar og þeirra skyldna sem þjóðin leggur á einstaklinginn; jafnvægi milli athafna líðandi stundar og þjóðarvelferðar framtíðarinnar. Góð dómgreind leitar jafnvægis og framfara; skortur á því leiðir að lokum til ójafnvægis og gremju.

Margra áratuga skrásetning gagna er vitni um það að fólk okkar og ríkisstjórn þeirra hefur í meginatriðum skilið þessi sannindi og brugðist vel við þeim, andspænis streitu og ógn. En hótanir, nýjar í eðli sínu eða miklar, koma stöðugt fram. Ég nefni aðeins tvö atriði.

IV.

Mikilvægur þáttur í því að halda friði er hernaðarstofnun okkar. Heraflar okkar verða að vera voldugir, tilbúnir til aðgerða strax, svo að enginn hugsanlegur árásaraðili freistist til að hætta á eigin eyðileggingu.

Hernaðarsamtök okkar í dag eru í litlu samhengi við það sem nokkrir af forverum mínum þekktu á friðartímum, eða reyndar af bardagamönnum okkar í seinni heimsstyrjöldinni eða Kóreu.

Fram að nýjustu heimsátökum, höfðu Bandaríkin engan hergagnaiðnað. Bandarískir plógjárnsframleiðendur gátu, með tímanum og eftir þörfum, líka búið til sverð. En nú getum við ekki lengur hætta á neyðarspuna hvað varðar landvarnir; við höfum neyðst til að búa til varanlegan hergagnaiðnað í stórum stíl. Við þetta bætist að þrjár og hálf milljón karla og kvenna starfa beint við varnartengd mál þjóðarinnar. Við eyðum árlega í hernaðaröryggi okkar meira en hreinar tekjur allra bandarískra fyrirtækja.

Þetta samspil gríðarlegra herstofnanna og stórs hergagnaiðnaðar er nýtt í reynslubrunni Bandaríkjamanna. Heildaráhrifin - efnahagsleg, pólitísk, jafnvel andleg - gæta í hverri borg, hverju ríkisþingi, öllum skrifstofum alríkisstjórnarinnar. Við gerum okkur grein fyrir brýnni þörf fyrir þessa þróun. Samt megum við ekki bregðast  að skilja alvarlegar afleiðingar þess. Strit okkar, auðlindir og lífsviðurværi kemur allt við sögu; sem og sjálf uppbygging samfélags okkar.

Í ráðum stjórnarinnar verðum við að gæta þess að hernaðariðnaðarsamstæðan öðlist ekki óviðeigandi áhrif, hvort sem eftir er leitað eða ósótt. Möguleikinn á hörmulegu uppgangi valds sem er á villigötum er fyrir hendi og verður viðvarandi.

Við megum aldrei láta þunga þessarar samsetningar stofna frelsi okkar eða lýðræðislegum ferlum í hættu. Við eigum að taka neitt sem sjálfsögðum hlut. Aðeins árvökul og vitneskjufullur borgararéttur getur lagt möskva hinna risastóru iðnaðar- og hernaðarvéla varna landsins við friðsamlegar aðferðir okkar og markmið, svo að öryggi og frelsi megi dafna saman.

Tæknibyltingin hefur verið í að mestu leyti ábyrg fyrir víðtækum breytingum á iðn- og hernaðarstöðu okkar á undanförnum áratugum.

Í þessari byltingu hafa rannsóknir orðið miðlægar; þær verður líka formfestari, flóknari og kostnaðarsamari. Stöðugt aukinn hlutur þeirra er framkvæmdur fyrir, af eða undir stjórn alríkisstjórnarinnar.

Í dag hefur hinn einmanna uppfinningamaður, sem er að fikta í verkstæði sínu, lent í skugganum af verkefnasveitum vísindamanna á rannsóknarstofum og á prófunarsvæðum. Á sama hátt hefur hinn frjálsi háskóli, samastaður sögulega uppspretta frjálsra hugmynda og vísindalegra uppgötvana, orðið fyrir byltingu í framkvæmd rannsókna. Að hluta til vegna mikils kostnaðar sem því fylgir, kemur ríkissamningur nánast í staðinn fyrir vitsmunalega forvitni vísindamannsins. Fyrir hverja gamla skólatöflu eru nú hundruð nýrra rafrænna tölva.

Möguleikarnir á að fræðimenn þjóðarinnar lendir undir oki alríkisráðninga, verkefnaúthlutunar og peningavaldi eru alltaf til staðar og ber að líta alvarlegum augum. Samt, með því að virða vísindarannsóknir og uppgötvanir, eins og við ættum, verðum við líka að vera vakandi fyrir jafnri og gagnstæðri hættu á að opinber stefna gæti sjálf orðið fangi vísindasinnaðrar tækniyfirstéttar.

Það er verkefni stjórnsýslunnar að móta, koma jafnvægi á og samþætta þessi og önnur öfl, ný og gömul, innan meginreglna lýðræðiskerfis okkar - alltaf að stefna að æðstu markmiðum frjálsa samfélags okkar.

V.

Annar þáttur í að viðhalda jafnvægi felur í sér tímaþáttinn. Þegar við skoðum framtíð samfélagsins verðum við - þú og ég, og ríkisstjórnin okkar - að forðast þá hvatvís að lifa aðeins fyrir daginn í dag, ræna, fyrir okkar eigin vellíðan og þægindi, dýrmætu auðlindir morgundagsins. Við getum ekki veðsett efnislegar eignir barnabarna okkar án þess að eiga á hættu að missa líka úr höndunum pólitískan og andlegan arfleifð þeirra. Við viljum að lýðræði lifi fyrir allar komandi kynslóðir, ekki að verða gjaldþrota draugur morgundagsins.

VI.

Bandaríkjamenn vita að þessi heimur okkar, sem sífellt minnkar, verður að forðast að verða samfélag hræðilegs ótta og haturs, en vera í staðinn stolt bandalag gagnkvæms trausts og virðingar.

Slíkt bandalag verður að vera slíkt af jafningjum. Þeir veikustu verða að koma að ráðstefnuborðinu með sama sjálfstraust og við, verndaðir eins og við erum af siðferðislegum, efnahagslegum og hernaðarlegum styrk okkar. Það borð, þó það sé örótt af mörgum fyrrum gremjuefnum, er ekki hægt að yfirgefa fyrir vissrar angist vígvallarins.

Afvopnun, með gagnkvæmum heiður og trausti, er áframhaldandi nauðsyn. Saman verðum við að læra hvernig á að semja um ágreining, ekki með vopnum, heldur með skynsemi og viðeigandi tilgangi. Vegna þess að þessi þörf er svo brýn og augljós játa ég að ég legg  frá mér opinberar skyldur mínar á þessu sviði með ákveðinni vonbrigðum. Sem sá sem hefur orðið vitni að hryllingi og langvarandi sorg stríðs -- eins og sá sem veit að annað stríð gæti gjörsamlega eyðilagt þessa siðmenningu sem hefur verið byggð upp svo hægt og sársaukafullt í þúsundir ára -- vildi ég að ég gæti sagt í kvöld að varanlegt friður er í sjónmáli.

Sem betur fer get ég sagt að stríð hafi verið forðað. Stöðugar framfarir í átt að lokamarkmiði okkar hafa náðst. En, svo margt er ógert. Sem óbreyttur borgari mun ég aldrei hætta að gera það litla sem ég get til að hjálpa heiminum áfram á þeirri vegferð.

VII.

Svo - í þessari síðustu góðu nótt mína meðal ykkar sem forseta ykkar - þakka ég ykkur fyrir mörg tækifæri sem þið hefur gefið mér til opinberrar þjónustu í stríði og friði. Ég treysti því að í þeirri þjónustu finnist ykkur sumt verðugt; Hvað varðar það sem eftir er, þá veit ég að þið munu finna leiðir til að bæta árangurinn í framtíðinni.

Þið og ég - samborgarar mínir - þurfum að vera sterk í trú okkar á að allar þjóðir, undir Guði, muni ná markmiði friðar með réttlæti. Megum við vera alltaf óhagganleg í hollustu við grundvallarreglur, sjálfsörugg en auðmjúk af krafti, dugleg við að sækjast eftir hinum stóru markmiðum þjóðarinnar.

Öllum þjóðum heimsins tjái ég enn og aftur bænafulla og áframhaldandi þrá Bandaríkjanna: Við biðjum þess að fólk af öllum trúarbrögðum, öllum kynþáttum, öllum þjóðum, fái sitt miklum mannlegum þörfum fullnægt; að þeim sem nú er neitað um tækifæri skuli komið til að njóta þess til fulls; að allir sem þrá frelsi fái að upplifa andlegar blessanir þess; að þeir sem hafa frelsi munu einnig skilja þungar skyldur þess; að allir sem eru ónæmir fyrir þarfir annarra munu læra kærleika; að böl fátæktar, sjúkdómar og fáfræði mun verða látin hverfa af jörðinni, og það, í góðæri tímans, allar þjóðir munu koma til að búa saman í friði sem tryggður er af bindandi krafti gagnkvæmrar virðingar og kærleika

Heimild:
Public Papers of the Presidents, Dwight D. Eisenhower, 1960, p. 1035- 1040

 

Eisenhower Farewell Address (Best Quality) - 'Military Industrial Complex' WARNING