Hvað er filibuster eða aukinn meirihluti í Öldungadeild Bandaríkjanna?

Demókratar eru um þessar mundar að reyna að leggja niður aldarlanga hefð innan Öldungadeildar Bandaríkjanna að nota svo kallað filibuster sem ég finn ekkert íslenskt orð fyrir.  Kannski er besta hugtakið málþóf? En hvað er málþóf - filibuster - í raun?

Hefð öldungadeildarinnar um ótakmarkaða umræðu hefur leyft notkun á málþólfi, lauslega skilgreint hugtak fyrir aðgerðir sem ætlað er að lengja umræður og tefja eða koma í veg fyrir atkvæðagreiðslu um frumvarp, ályktun, breytingartillögu eða aðra umdeilanlega spurningu. Fyrir 1917 gerðu reglur öldungadeildarinnar ekki ráð fyrir leið til að binda enda á umræður og knýja fram atkvæðagreiðslu um ráðstöfun. Það ár samþykkti öldungadeildin reglu um að heimila tveimur þriðju hluta atkvæða til að binda enda á þræði, málsmeðferð sem kallast „klæðing“. Árið 1975 fækkaði öldungadeildin atkvæðum sem þarf til klæðaburðar úr tveimur þriðju hlutum öldungadeildarþingmanna sem greiddu atkvæði í þrjá fimmtu hluta allra öldungadeildarþingmanna sem voru rétt valdir og svarnir, eða 60 af 100 manna öldungadeildinni.

Hvort sem hann er lofaður sem verndari pólitískra minnihlutahópa gegn harðstjórn meirihlutans, eða ráðist á hann sem tæki til að hindra flokksmenn, þá hefur rétturinn til ótakmarkaðrar umræðu í öldungadeildinni, þar með talið þræðinum, verið lykilþáttur í einstöku hlutverki öldungadeildarinnar í Bandaríkjunum.

Sú aðferð að nota langar ræður til að seinka aðgerðum í lagasetningu birtist á fyrsta fundi öldungadeildarinnar. Þann 22. september 1789 skrifaði öldungadeildarþingmaðurinn William Maclay í Pennsylvaníu í dagbók sína að „hönnun Virginíubúa . . . var að tala burt tímann, svo að við gætum ekki fengið frumvarpið samþykkt.“ Þar sem fjöldi þráða jókst á 19. öld hafði öldungadeildin ekkert formlegt ferli til að leyfa meirihluta að binda enda á umræður og knýja fram atkvæðagreiðslu um lög eða tilnefningar.

Þó að það væru tiltölulega fá dæmi um framkvæmdina fyrir 1830, þá var stefnan að „tala frumvarp til dauða“ nógu algeng um miðja öldina til að fá litríkan merki - filibuster. Hugtakið er dregið af hollensku orði fyrir „freebooter“ og spænska „filibusteros“ – til að lýsa sjóræningjum sem þá réðust inn á eyjar í Karíbahafi – hugtakið byrjaði að birtast í bandarískum löggjafarumræðum á 1850. „Ég sá vin minn standa hinum megin við húsið að þvælast fyrir,“ sagði Albert Brown frá Mississippi þann 3. janúar 1853. Mánuði síðar kvartaði George Badger öldungadeildarþingmaður Norður-Karólínu undan „þrjótandi ræðum“ og hugtakið varð fastur hluti af pólitíska orðasafni.

Fyrstu þreifingar leiddu einnig til fyrstu krafnanna um það sem nú er kallað að „klæða“, aðferð til að binda enda á umræður og koma máli til atkvæðagreiðslu. Árið 1841 reyndi lýðræðislegi minnihlutinn að keyra út klukkuna með frumvarpi um stofnun landsbanka. Svekktur, hótaði öldungadeildarþingmaður Whig, Henry Clay, að breyta reglum öldungadeildarinnar til að takmarka umræður. Tillaga Clay fékk aðra til að vara við enn lengri þráðum til að koma í veg fyrir breytingar á reglunum. „Ég segi öldungadeildarþingmanninum,“ sagði Vilhjálmur konungur í Alabama, „hann getur gert ráðstafanir sínar á gistiheimilinu sínu [allan] veturinn. Þó að sumum öldungadeildarþingmönnum hafi fundist þræðir vera andstyggilegir, upphefdu aðrir réttinn til ótakmarkaðrar umræðu sem lykilhefð öldungadeildarinnar, nauðsynleg til að milda vald pólitísks meirihluta.

Filibusters urðu tíðari seint á 19. og snemma á 20. öld, sem leiddi til alvarlegrar umræðu um að breyta reglum öldungadeildarinnar til að draga úr framkvæmdinni. Á þeim tímapunkti hafði öldungadeildin stækkað og stækkað og mikil vinna sem átti að vinna á hverju þingi þýddi að öldungadeildarþingmaður gæti truflað framgang deildarinnar og fengið ívilnanir frá öldungadeildarþingmönnum sem vildu fá frumvörp sín samþykkt.

Árið 1917, með gremju vaxandi og að áeggjan Woodrow Wilson forseta, samþykktu öldungadeildarþingmenn reglu (öldungadeildarregla 22) sem gerði öldungadeildinni kleift að beita sér fyrir því og takmarka umræður með tveimur þriðju hluta atkvæða. Þessi regla var fyrst sett á og reynd árið 1919, þegar öldungadeildin kallaði á klæðningu (e. Cloture) til að binda enda á þvæluumræðu gegn Versalasáttmálanum. Jafnvel með nýju klæðareglunni voru filibusters áfram áhrifarík leið til að koma í veg fyrir löggjöf, þar sem erfitt var að fá tvo þriðju atkvæða.

Á næstu fjórum áratugum tókst öldungadeildinni aðeins fimm sinnum að kalla fram klæðnað. Filibusters reyndust sérstaklega gagnlegar fyrir öldungadeildarþingmenn í Suðurríkjunum sem reyndu að koma í veg fyrir borgaraleg réttindi, þar á meðal frumvörp gegn hengingar (lynching). Ekki fyrr en árið 1964 tókst öldungadeildinni að sigrast á víti til að samþykkja stórt frumvarp um borgararéttindi.

Engu að síður, stækkandi hópur öldungadeildarþingmanna hélt áfram að vera svekktir með málþófshefðina og þrýst á um að breyta þröskuldinum. Árið 1975 fækkaði öldungadeildin fjölda atkvæða sem krafist er fyrir klæðnað úr tveimur þriðju hlutum öldungadeildarþingmanna sem greiddu atkvæði í þrjá fimmtu allra öldungadeildarþingmanna sem voru rétt valdir og svarnir, eða 60 af núverandi 100 öldungadeildarþingmönnum. Í dag eru málþófin áfram hluti af öldungadeild, þó aðeins um löggjöf. Öldungadeildin samþykkti ný fordæmi á 2010 til að leyfa einföldum meirihluta að binda enda á umræður um tilnefningar.

Sú tegund þráða sem Bandaríkjamenn þekkja best er maraþonræða fámenns hóps öldungadeildarþingmanna, eða jafnvel eins öldungadeildarþingmanns, eins og þráðlausa öldungadeildarþingmannsins Jefferson Smith í kvikmynd Frank Capra frá 1939, Mr. Smith Goes to Washington. Það hafa líka verið nokkrir frægir filibusters í öldungadeildinni í raunveruleikanum. Árið 1917 notaði Robert La Follette öldungadeildarþingmaður Wisconsin til dæmis þráðinn til að krefjast tjáningarfrelsis á stríðstímum. Á 3. áratugnum notaði öldungadeildarþingmaðurinn Huey P. Long í raun þráðinn gegn seðlum sem hann taldi að þjónaði ríku frekar en fátækum. Á fimmta áratug síðustu aldar notaði Wayne Morse öldungadeildarþingmaðurinn frá Oregon þráðinn til að fræða almenning um málefni sem hann taldi vera þjóðarhagsmuni. Metið í lengstu einstöku ræðunni fær Strom Thurmond frá Suður-Karólínu, sem sló í gegn í með 24 klukkustundir og 18 mínútur langa ræðu gegn borgaralegum lögum frá 1957.

En af hverju vilja Demókratar leggja málþófið af? Jú, þeir hafa veikan meirihluta í fulltrúadeildinni og aðeins 50 af 100 sætum í öldungadeildinni. Þeir sjá fram á stórfellt tap í næstu midterm kosningum á þessu ári og vilja hvað þeir geta til að koma sínum stefnumálum áfram áður en þeir tapa völdunum til næstu ára. Hægri menn segja að þetta sé tilraun til valdatöku en vinstri menn að verið sé að afleggja gamla hefð.

Heimild: U.S. Senate: About Filibusters and Cloture | Historical Overview