Sókrates

Það er leitt að klassísk heimspeki er ekki lengur kennd í skólum landsins, hún gæti kennt nemendum nútímans að hugsa og af gagnrýnum hætti. Þó var þetta undirstöðu kennslugrein í íslenskum skólum frá miðöldum til 20. aldar.  Ætla mætti að grísk heimspeki sé úrelt enda meira enn 2500 ára gömul. Því fer víðs fjarri og margt af því sem grískir heimspekingar sögðu gildir ennþá dag í dag, enda erum við mannskepnurnar sömu vitleysingarnir og þá.

Sókrates, klassískur grískur heimspekingur sem hafði mikil áhrif á vestræna rökfræði og heimspeki, fæddist um 470 f.Kr., í Aþenu í Grikklandi.

Þó að við vitum lítið um líf hans umfram upplýsingarnar sem nemendur hans hafa skráð eins og Platon, þá gerir það sem við vitum ljóst að hann hafði einstaka og kraftmikla heimspeki og persónuleika.

Sókrates var sonur Sophroniscus, steinmúrara og myndhöggvara, og Phaenarete, ljósmóður.

Vegna þess að hann var ekki af aðalsfjölskyldu fékk hann líklega gríska grunnmenntun og lærði iðn föður síns á unga aldri áður en hann helgaði líf sitt heimspeki. Hann giftist Xanthippe og saman eignuðust þau þrjá syni — Lamprókles, Sophroniscus og Menexenus.

Sókrates taldi að heimspeki hefði möguleika á að valda meiri vellíðan í samfélaginu.

Hann stefndi að því að koma á siðferðilegu kerfi sem byggir á mannlegri skynsemi með því að benda á að val okkar hafi verið hvatt af löngun til hamingju og að viska kemur frá sjálfsskoðun.

Þó að sumir Aþenu búar dáðust að áskorunum Sókratesar við hefðbundna gríska visku, fannst mörgum hann ógna lífsstíl sem hafði varað í kynslóðir. Þegar hið pólitíska andrúmsloft Grikklands snerist við var Sókrates dæmdur til dauða með himnaeitrun árið 399 f.Kr. og samþykkti dóm sinn.

Þessar tilvitnanir í Sókrates eru enn hvetjandi og vekja mikla umhugsun fyrir fólk í dag. Hér eru nokkrar þeirra.

Tilvitnanir í Sókrates

• Notaðu tíma þinn í að bæta sjálfan þig með skrifum annarra svo að þú komist auðveldlega að því sem aðrir hafa lagt hart að sér.
• Jæja, ég er vissulega vitrari en þessi maður. Það er alltof líklegt að hvorugt okkar hafi nokkra þekkingu til að státa af; en hann heldur að hann viti eitthvað sem hann veit ekki, en ég er alveg meðvitaður um fáfræði mína. Allavega virðist ég vera vitrari en hann að svo litlu leyti, að ég tel mig ekki vita það sem ég veit ekki.
• Upphaf visku er skilgreining á hugtökum.
• Hversu margt það er sem maður getur verið án.
• Ég get ekki kennt neinum neitt. Ég get aðeins látið þá hugsa.
• Rógberar meiða mig ekki vegna þess að þeir lemja mig ekki.
• Ég var hræddur um að með því að fylgjast með hlutum með augunum og reyna að skilja þá með hverju öðru skynfæri mínu gæti ég blindað sál mína með öllu.
•    Þekktu sjálfan þig.
• Sá sem er ekki sáttur við það sem hann hefur, væri ekki sáttur við það sem hann vill hafa.
• Ef maður er stoltur af auðæfum sínum, skal ekki hrósa honum fyrr en vitað er hvernig hann notar það.
• Þar sem lotning er til staðar er ótti, en það er ekki lotning alls staðar þar sem ótti er, því ótti hefur væntanlega víðtækari útbreiðslu en lotning.
• Náttúran hefur gefið okkur tvö eyru, tvö augu og aðeins eina tungu til þess enda að við ættum að heyra og sjá meira en við tölum.
• Vertu hógvær í bernsku, í æsku hófsamur, á fullorðinsárum réttlátur og á ellinni skynsamur.
• Leyfðu þeim sem myndi hreyfa heiminn, fyrst að hreyfa sjálfan sig.
• Hið kómíska og harmræna liggja óaðskiljanlega nálægt, eins og ljós og skuggi.
• Ég er ekki Aþeningur, né grískur, heldur heimsborgari.
• Stríð, byltingar og bardagar eru einfaldlega og eingöngu vegna líkamans og langana hans. Öll stríð eru háð til að afla auðs; og ástæðan fyrir því að við verðum að eignast auð er líkaminn, því við erum þrælar í þjónustu hans.
• Enginn maður tekur að sér iðn, sem hann hefur ekki lært, jafnvel sú vægasta; þó þykja allir sig nægilega hæfa til allra erfiðustu starfa, ríkisstjórnar.
• Hið eina góða er þekking og hið eina illa er fáfræði.
• Nálægasta leiðin til dýrðar er að leitast við að vera það sem þú vilt að sé talið vera.
• Vertu seinn til að falla í vináttu; en þegar þú ert inni, haltu áfram staðfastur og stöðugur.

Hin sókratíska aðferð

Hin sókratíska aðferð sem svo hefur verið kölluð eftir aðferð Sókratesar í leit að svörum við spurningum sínum, felst í því að spyrja viðmælanda sinn spurninga og leiða í ljós mótsagnir í skoðunum hans. Með þessari aðferð fær hann fólk til að átta sig á hvað er rangt við sannfæringu þeirra (eða rétt) og hversu mikið (eða lítið) það raunverulega veit. Með þessu sagðist hann fæða visku hjá fólki og kallaði sig því „ljósmóður viskunar“. Aðferðin leiðir líka í ljós sameiginlegar grundvallarreglur samfélagsins sem við köllum siðareglur, þetta er líklegast ein af ástæðum þess að Sókrates er kallaður upphafsmaður eða faðir siðfræðinnar. (Heimild: Af vef Wikipediu).