MS. Edda frá Hafnarfirði ferst með 9 manna áhöfn

Hér kemur tímaritsgrein eftir mig sem birtist í Sjómannablaðinu Víkingur 2003 og Facebook var svo almennilegt að minna mig á.

Þann 16. nóvember næstkomandi eru liðin 50 ár síðan síldveiðiskipið Edda frá Hafnarfirði fórst í Grundarfirði í ofsa viðri sem þá gekk yfir landið. Af 17 manna áhöfn skipsins fórust 9 sjómenn og voru þeir nærri því allir Hafnfirðingar og flestir fjölskyldumenn. Í þessari grein er sagt frá sjóslysinu og birt viðtal við einn þriggja eftirlifenda sem enn eru á lífi.

Stormsveipur skellur á skipið

Það var dálítill aðdragandi að þessum atburði, segir Ágúst Stefánsson vélstjóri sem þá var ungur maður, ekki nema 16 ára gamall piltur, en starfaði þá sem háseti um borð í Eddu.

Við vorum áður búnir að fara með fullfermi úr Grundarfirði í annarri ferð og lögðum af stað til Hafnarfjarðar en við Öndverðanes lentum við í ofsaveðri og vorum heppnir að skipið skuli þá ekki hafa farið niður. Nótabátarnir voru þá í gálgunum og það hefur bjargað skipinu í það skipti. Við urðum að moka síldinni út af dekkinu, um 40-50 tonn, til að rétta skipið sem þá lá á hliðinni en annar nótabáturinn kom í veg fyrir að það lægist algjörlega á hliðina og það að við náðum að draga nótina úr stjórnborðsbát yfir í bakborðsbát og þannig rétt skipið af. Við náðum að lokum til Hafnarfjarðar heilir og höldum og sigldum síðan til Grundarfjarðar aftur eftir losun. Eftir komuna þangað fórum við að kasta um daginn. Þá fór hann að hvessa, og við drifum okkur því að draga nótinni upp í nótabátanna, en náðum ekki að ganga frá henni. Við hengdum hana því upp á hekkið á skipinu og hnýttum bátanna aftan í skipið. Því næst leituðum við í var í Grundarfirði sunnudagskvöldið þann 15. nóvember 1953.

Við lögðumst við festar um nokkuð hundruð metra frá bryggjunni í Grafarnesi. Þar á legunni voru þá mörg skip önnur, enda var mikið fárviðri og sjórok. Um hálf fimmleytið á mánudagsmorgun dró til tíðinda en þá skall æðisgengin vindkviða á skipið og stormsveipur þessi lagði skipið, sem þá var að mestu tómt, á hliðina, svo að bæði möstur fóru á kaf. Svo virðist vera, er málið var skoðað seinna, sem legufæri hafi slitnað með þeim afleiðingum að skipið valt.

Þegar þetta gerðist, var ég staddur á dekki ásamt tveimur öðrum mönnum, en skipstjórinn var þá á stjórnpalli. Flestir voru gengnir undir þiljar, því að þá átti sér nýlega stað vaktaskipti. Sumir voru komnir í kojur og lagstir til svefns en þeir sem það gátu, þustu upp er skipið fór á hliðina, og ekki leið nema ör skammur tími þar til skipið valt yfir, svo að kjölurinn sneri upp. Skipið valt þó ekki það hratt, þannig að ég gat skriðið eftir lunningunni og botninum og upp á kjölinn. Við voru fimmtán sem komust á kjöl bátsins en tveir hafa orðið eftir undir þiljar.

Ill dvöl á kilinum

Á meðan þessu öllu stóð geisaði stórviður og það gekk á með slydduhríð og niðamyrkur var yfir öllu og veðurgnýrinn var óskaplegur. Mennirnir á kilinum voru flestir illa klæddir og sumir aðeins á nærklæðunum, því að þeir höfðu verið í kojum sínum. Með skipinu fylgdu tveir nótabátar, vélknúnir, og voru þeir báðir festir við skut skipsins. Annar af þeim var fljótlega skorinn frá, því að hann var fullur af sjó og óttaðist skipstjórinn að hann kynni að fara í skrúfuna, en allar vélar skipsins voru þá í gangi. Hann rak fljótt í burtu í myrkrið. Hinn báturinn var enn bundinn við skut skipsins en hann var hálffullur af sjó. Fljótlega ákváðum flestir, sem voru á kilinum, að kasta sér til sunds og synda yfir í hinn hálffulla nótabát en ég var það heppinn að geta skriðið eftir kilinum og stökkva svo ofan í nótabátinn er hann rak að skipinu. Fjórir voru eftir og töldu þeir að eins og á stóð, væri öruggara á vera á kilinum en það var nóg pláss fyrir alla um borð í bátinum. Bjarni Hermundsson háseti mun hafa verið síðastur þeirra er upp úr skipinu komst og lagði hann til sunds á káetuhurðinni og synti að nótabátnum en þá var hann aðeins 18 ára gamall.

Skipið sekkur

Skipstjórinn sem var meðal þeirra sem komust upp í nótabátinn og hann gaf fyrirskipun um að skera á annan tveggja kaðla, sem voru úr bátnum í skipið, til þess að vera við öllu búinn ef skipið myndi skyndilega sökkva en hinn hefur þá ekki þolað álagið og slitnað. Bátinn rak fljótt frá skipinu og hvarf í sortann og veðurhaminn. Engar árar voru í bátnum og vélin í kaf í sjó, þannig að hún kom ekki að neinum notum. Ég var það heppinn að vera í sjóstakki og gúmmístígvélum og það kom sér vel er við þurftu að ausa bátinn með þeim en ég var sá eini sem var í gúmmístígvélum. Ég hafði ætlað að losa mig við þau er við vorum á kilinum vegna þess hve þung þau voru og spurði einn félaga minna hvort ég ætti ekki að fara úr þeim, en hann sagði mér að vera áfram í þeim. Það kom sér vel, því að ég var sá eini sem var í stígvélum og náðum við að þurrausa bátinn. Ég og Ármann háseti náðum að losa trommu sem snurpuvírinn var geymdur á og henda henni út til hefta rekið á bátnum. Við þetta rak hann mun hægar og kom í veg fyrir að við rækjum út fjörðinn en staðinn rak okkur þvert yfir hann, þótt eitthvað útrek var á okkur einnig.

Er þá rak út af báta legunni hrakti þá skammt frá tveim skipum. Við hrópuðum eins og við gátum ekki ekkert heyrðist í okkur fyrir veðurhamnum. Við sáum til manna á dekki á skipunum en þessir menn heyrðu ekkert í neyðarópunum vegna veðurofsann. Er bátinn hrakti rétt fyrir framan stefni síðara skipsins, sem hafði ljós á ljóskastara sínum, fór hann í gegnum ljósgeislann. Enginn í skipinu þessu varð þeirra heldur var. Þeir ráku út fjörðinn, en þá var suðaustan átt, og ráku norðanmegin fjarðarins og strönduðu á skeri sem var rétt utan ströndinni. Sker þessi heita Norðurbár og eru að norðaustanverðu við Grundarfjörð.

Tveggja tíma dvöl á skeri

Í um tvo tíma voru mennirnir á skerinu og reyndu að leita sér skjóls í bátnum. Síðan fór að falla að og rak báturinn þá í land. Báturinn var lítið brotinn, þó svo að mjög hafði brotið á honum. Við voru þá ellefu eftir í bátnum en þegar í fjöruna var komið, höfðu tveir skipverjanna látist úr vosbúð og kulda í bátnum. Skipstjórinn og einn hásetanna, Guðmundur Ólafsson, brutust til lands úr bátnum til að sækja hjálp. Á meðan biðum við hjálpar. Á leið til bæjar að Suðurbár, en þangað er 15 mínúta gangur, mættu þeir Tryggva Gunnarsson í Suðurbár og tveimur öðrum mönnum. Fóru þeir skipsbrotsmönnunum í bátnum til hjálpar. Var þá misjafnt ástand á þeim, af sumum var mjög dregið en aðrir voru í betra ástandi. Ingvar Ívarsson, frændi minn, var þá sárastur af okkur, meiddur á fótum.

Einn skipverjanna var þá deyjandi og lést hann er skipsbrotsmennirnir voru um það bil hálfnaðir að Suðurbár. Þar var mönnum veitt öll sú hjúkrun sem hægt var að láta í té. Læknirinn í Stykkishólmi, Ólafur Jónsson, kom um kvöldið yfir í Grundarfjörð mönnunum til hjálpar og tók ferðin sex klukkustundir. Þegar hann kom í Suðurbár, hafði hvíldarlaust verðið gerðar lífgunartilraunir á skipverja þeim er lést á leið til bæjar, en árangurslaust.

Vestur í Grundarfirði hafði þá ekki rekið neitt af líkum þeirra sex er drukknuðu er skipið sökk. Ekkert rekald hafði heldur fundist. Skipverjarnir höfðu allir fengið á sig einhverjar skrámur og tveir lágu um tíma rúmliggjandi.

Eftirmáli slyssins

Þegar kunnugt varð um slysið, sló miklum óhug á bæjarbúa í Hafnarfirði og var þá öllum skemmtunum aflýst í Firðinum og sorgarblær var yfir bænum. Þeirra var m.a. minnist í guðsþjónustum og á Alþingi Íslendinga.

Nokkrum dögum eftir slysið fann eitt síldveiðiskip hvar Edda lá og héldu skipverjar í fyrstu það vera síldartorfa. Þetta var um það bil úti í miðjum firði, um 300 m frá landi. Þegar nótinni hafði verið kastað, festist hún og við nánari athugun kom í ljós, að olíubrak var á sjónum og dýptarmæli skipsins staðfesti gruninn, að þetta væri skipsflak. Björgunartilraunir voru gerðar til að ná skipinu upp af hafsbotni og tókust þær að lokum. Skipið fór í klössun og gert haffært á ný. Það var lengi síldveiðiskip eftir þetta og hét þá Sigurkarfi.

 

Mynd af Eddu

Vélskipið Edda frá Hafnarfirði var 184 smálestir að stærð, smíðuð í skipasmíðastöðinni Dröfn í Hafnarfirði árið 1944. Hún var þá stærsta skipið sem smíðað hafði verið hér innanlands.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Edda GK 25 nýsmíðuð á siglingu árið 1944.             Ljósmyndari óþekktur (G Á ?) Mynd í minni eigu.

Eitt þeirra skipa, sem hvað oftast var nefnt í síldaraflafréttum sumarsins 1953, var vélskipið Edda frá Hafnarfirði. Þá um vorið hafði kunnur sjósóknari og aflakló, Guðjón Illugason, tekið við skipstjórn á bátnum, en Guðjón hafði verið skipstjóri á Hafnarfjarðarbátum frá árinu 1944, og höfðu bátar þeir sem hann var með orðið aflahæstir Hafnarfjarðarbáta átta ár í röð. Þetta sumar var Edda þriðja aflahæsta síldveiðiskipið og að síldveiðunum fyrir norðan og austan land loknum, var ákveðið að gera bátinn út til veiða með nót, en töluverð síldveiði var þá út af Snæfellsnesi. Lögðu bátarnir jafnan upp í höfnunum við Snæfellsnes.

Um miðjan nóvember var Edda orðin aflahæst síldarbátanna og hafði skilað miklum afla á land. Tíð hafði verið allsæmileg um haustið, en þegar kom fram í nóvember brá yfir í rosa, þannig að gæftir urðu stopular. Aðfaranótt 15 nóvember skall svo á hið versta suðvestan stórviðri, og hélst það nær óslitið í þrjá sólarhringa. Hámarki náði veðurhæðin þó aðfaranótt 17 nóvember, en þá var víða fárviðri við landið sunnan og vestanvert. Skipin, sem verið höfðu að síldveiðum við Snæfellsnes, héldu öll í landvar er óveðrið skall á. Meðal þeirra var Edda og hélt hún inn á Grundarfjörð og lagðist þar við ankeri um 300 metra frá landi. Þar á firðinum voru mörg önnur skip. Heimild: Þrautgóðir á raunastund. V bindi.

 

https://www.google.is/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiZvKPsydfXAhXMnBoKHY8nA3YQFggqMAE&url=http%3A%2F%2Ftimarit.is%2Fview_page_init.jsp%3FpageId%3D4254477&usg=AOvVaw0hdnP_IgPC_TMqVDfIygTJ

 

Samantekt

Edda GK 25 var smíðuð í Skipasmíðastöðinni Dröfn í Hafnarfirði árið 1944  fyrir Einar Þorgilsson & Co h/f í Hafnarfirði. Eik. 184 brl. 378 ha.  Ruston díesel vél. 17 nóvember árið 1953, þegar skipið var statt 300  metra frá bryggju í Grundarfirði, lagðist það á hliðina og sökk síðan.  15 af 17 skipverjum komust á kjöl. 11 af þeim björguðust yfir í annan  nótabátinn og barst hann að landi eftir mikla hrakninga skammt frá bænum  Suðurbár í Grundarfirði. Var mönnunum síðan hjálpað heim að bænum. En  áður en þangað var komið höfðu 3 skipverjar látist af vosbúð, 2 í  nótabátnum og síðan 1 eftir að í land var komið. Það urðu því 9 manns af  17 manna áhöfn sem fórust. Í febrúar 1954 var skipið kjölrétt og dregið  upp í fjöru og þétt þar. Síðar var skipið dregið til Reykjavíkur og  endurbyggt þar. Skipið var selt 1954-55, Fróða h/f í Ytri Njarðvík, hét  Fróði GK 480. Frá 17 febrúar hét skipið Sigurkarfi GK 480, sömu  eigendur. Talið ónýtt og tekið af skrá 5 nóvember árið 1970. Skipið var  að lokum brennt í ágúst árið 1972.