Saga Haítis er saga um ofbeldi og óróa

 

 

 

 

 

 

Haítí varð fyrsta sjálfstæða ríki  í Suður-Ameríku og Karíbahafinu á nýlendutímanum og fyrsta lýðveldið, sem stjórnað var af svörtum mönnum, þegar það losnaði undan ánauð franskrar stjórnar á fyrri hluta 19. aldar.

En ríkið hefur orðið fyrir lotum ofbeldis, innrásar og kúgunar mestan hluta síðari tíma sögu sinnar, þar á meðal tímabil einræðisríkis Duvalier.

Jovenel Moise forseti var skotinn til bana af óþekktum árásarmönnum fyrir skömmu nú á dögunum og það vakti endurnýjaðan áhuga minn á landinu. Ég hef margoft lesið sögu þess og finnst sagan athyglisverð.

Hér eru nokkrir lykilatburðir í stjórnmálasögu Haítí

1492 - Spánn gerir eyjuna Hispaniola að nýlendu eftir komu Kristófers Kólumbusar. Tvö hundruð árum seinna framselur Spánn vesturhlutann til Frakklands. Plantekrurnar yrktar af þrælum af afrískum uppruna og framleiddu sykur, romm og kaffi sem auðga Frakkland.

1801 – Fyrrverandi þrællinn Toussaint Louverture leiðir árangursríka uppreisn og afnemur þrælahald.

1804 – Haítí verður sjálfstætt ríki undir stjórn fyrrum þrælinn Jean-Jacques Dessalines, sem er tekin af lífi árið 1806.

1915 - Bandaríkin ráðast inn í Haítí og drógu sig út árið 1943 en héldu fjármálastjórn og pólitískum áhrifum.

1937 - Í versta atburði langvarandi baráttu við nágrannaríkið Dóminíska lýðveldið, eru þúsundir Haítíbúa á landamærasvæðinu fjöldamyrtir af herjum dóminískra hersveita eftir fyrirskipun Trujillo einræðisherra.

1957 - Francois "Papa Doc" Duvalier tekur völdin með aðstoð hersins, tímabils þar sem mannréttindabrot eru víðtæk.

1964 - Duvalier lýsti sig forseta fyrir lífstíð. Einræði hans einkennist af kúgun, sem framfylgt af hinni hötuðu leynilögreglu Tonton Macoutes.

1971 - Duvalier deyr og sonur hans, Jean-Claude, eða „Baby Doc“ tekur við af honum. Kúgun eykst. Á næstu áratugum flýja þúsundir „haítískra bátafólks“ sjóleiðis til Flórída og margir deyja á leiðinni.

1986 - Vinsæl uppreisn neyðir Baby Doc til að flýja Haítí í útlegð í Frakklandi. Henri Namphy hershöfðingi tekur við.

1988 - hershöfðinginn Prosper  Avril tók við af Namphy í valdaráni.

1990 - Avril lýsti yfir umsátursástandi í mótmælum en lætur af störfum fyrir kosningar undir alþjóðlegum þrýstingi.

1990 - Fyrrum sóknarprestur, Jean-Bertrand Aristide, vinstrisinnaður leiðtogi fátækra, vann fyrstu frjálsu kosningarnar á Haítí. Honum er steypt af stóli í valdaráni árið 1991.

1994 - Bandarískir hermenn grípa inn í til að koma burt herstjórn og Aristide snýr aftur. Friðargæsluliðar Sameinuðu þjóðanna sendir árið 1995 og Areneide verndari Rene Preval er kjörinn forseti.

1999 - Aristide er kjörinn forseti í annað sinn þrátt fyrir umdeildar niðurstöður.

2004 - Pólitískur órói neyðir Aristide til að flýja en landið lendir í ofbeldisástandi.

2006 - Preval vinnur kosningu.

2008 - 2010. Röð mótmæla, hrundið af stað vegna matarskorts, kóleru braust út og síðan vegna kosninga.

2010 - Hörmulegur jarðskjálfti drepur á milli 100.000 og 300.000 manns, samkvæmt ýmsum áætlunum og olli miklu tjóni í Port-au-Prince og víðar. Þrátt fyrir alþjóðlegt hjálparstarf er landið allt í rúst  og eykur pólitísk, félagsleg og efnahagsleg vandamál.

2011 - Michel Martelly sigraði í annarri umferð forsetakosninga.

2012-14 Tíð mótmæli gegn stjórnvöldum ýtt undir spillingu og fátækt. Mótmælendur krefjast þess að Martelly segi af sér.

2017 - Jovenel Moise, bananaútflytjandi, sem varð stjórnmálamaður, var lýstur sigurvegari forsetakosninganna 2016.

2019 - Moise safnar stöðugt völdum og reglum með tilskipun eftir að Haítí nær ekki að halda kosningar vegna pólitísks öngþveiti og ólgu. Þúsundir fara á göturnar og hrópa „Nei við einræði“ og kalla eftir afsögn Moise.

2021 - Morðið á Jovenel Moïse, forseta Haítí, heima hjá honum eykur enn á hömlulaus vandamál Haítí.