Hvað er þvinguð orðræða og málfrelsi?

 

 

 

 

 

 

George Orwell skrifaði dystópíska skáldsögu sína „1984“ fyrir meira en 70 árum. Þar lýsti hann alræðisríki þar sem „Stóri bróðir“ bjó til tungumálið „Newspeak“ til að stjórna hugsunum þegna sinna. „1984“ verður sífellt meira áberandi með hverjum deginum.

Tjáningarfrelsið, þar með talið málfrelsið, fundarfrelsið og ferðafrelsið eru undirstaða nútíma lýðræðisríkja. Athugið að tjáningarfrelsið birtist meðal annars í listgreinum og tjáningu einstaklinga í einkalífi, s.s. rétturinn til að klæðast ögrandi fatnað.  Síðan Jordan Peterson kom með síðan áskorun á málfrelsið í Kanada og beindi spjótum sínum að svo kallaðri ,,þvingaðri orðræðu“, hefur umræðan tekið á loft og er á miklum skriði, sérstaklega umræðan um ritskoðun samfélagsmiðla. Kíkjum aðeins betur á Kanada.

Tjáningarfrelsi er grundvallarfrelsi samkvæmt 2. kafla kanadísku löggjafar um réttindi og frelsi. Hæstiréttur Kanada hefur túlkað þennan rétt sem „réttinn til að segja ekki neitt eða réttinn til að segja ekki ákveðna hluti“. Í málinu RJR-MacDonald Inc gegn Kanada (AG) mótmæltu tóbaksfyrirtæki með góðum árangri löggjöf þar sem þess er krafist að þau hafi óátalnar heilsuviðvörun á umbúðum.

Í lögsókn Lavigne gegn Ontario opinberu starfsmannasambandinu taldi dómstóllinn að lögboðin stéttarfélagsaðild og gjöld, sem sum voru notuð í þeim tilgangi sem meðlimur stéttarfélagsins var ósammála, brjóta ekki í bága við rétt hans til tjáningarfrelsis.

Í málinu Slaight Communications Inc. gegn Davidson taldi dómstóllinn að krafa um að leggja fram tilvísunarbréf fyrir fyrrverandi starfsmann sem var sagt upp með óréttmætum hætti hafi brotið gegn tjáningarfrelsi vinnuveitanda, en þessi brot var staðfest sem eðlileg takmörkun samkvæmt 1. lið sáttmálans.  Þessi dæmi sýna að rétturinn til tjáningarfrelsis, jafnvel í tilfellum tóbaksfyrirtækja, þar sem við vitum að þau eru að bjóða upp á heilsuspillandi efni til sölu. Svo ríkur er rétturinn til að tjá sig (í þesu tilfelli í formi auglýsinga eða þvingaðan texta á vöru.

Árið 2016 hélt Jordan Peterson sálfræðiprófessor og klínískur sálfræðingur því fram að breytingar á kanadískum mannréttindalögum og hegningarlögum innihéldi nauðungarræðu. Breytingarnar bættu kynjatjáningu og kynvitund sem vernduðum ástæðum við kanadísku mannréttindalögin og ákvæðum hegningarlaga sem fjalla um hatursáróður, hvatningu til þjóðarmorðs og þyngjandi þætti við refsingu.

Jordan Peterson hélt því fram að með lögunum væri hægt að sekta hann eða fangelsa ef hann neitaði að vísa til námsmanna með kjörorði þeirra yfir kynferði sitt.

Nokkrir lögfræðingar mótmæltu túlkun Peterson og sögðu að frumvarpið myndi ekki gera refsivert fyrir einstaklinga að nota fornafn sem ekki eru valin af einstaklingum sem vilja nota aðra kyngreiningu en þá hefðbundnu í karl og konu. Umræðan og deilurnar halda áfram. Hérna koma nokkrar skilgreiningar á hugtökum og spurningum þeim tengdum.

Hver er almenna reglan um þvingaða ræðu?

Þvingaðri ræðu kenningunni er talað um þá meginreglu að stjórnvöld geti ekki þvingað einstakling eða hóp til að styðja ákveðna tjáningu. Hins vegar í grundvallaratriðum skyldar þvinguð orðræða einstaklinga til að tjá sig á ákveðinn hátt um ákveðna hópa eða málefni ellegar eiga hættu á að brjóta lög. Þetta kann að hljóma sakleysislega ef en ef grannt er skoðað getur þetta varðað grundvöll málfrelsis og tjáningarrétt einstaklingsins. Gagnrýnendur segja að þetta séu helstu einkenni alræðisríkja, að einoka orðræðuna og skylda einstaklinginn til að tjá sig á ákveðinn hátt.

Hvernig virkar málfrelsið?

Almennt séð tryggir tjáningarréttarlöggjöf vestrænna ríkja borgurum réttinn til að tjá hugmyndir og upplýsingar. Á grundvallarstigi þýðir það að fólk geti látið í ljós skoðun (jafnvel óvinsælar eða ósmekklegar) án ótta við ritskoðun stjórnvalda. Það verndar hvers konar samskipti, frá ræðum til myndlistar og annarra miðla.

Hvað þýðir málfrelsi?

Málfrelsi er rétturinn til að leita, fá og miðla upplýsingum og hugmyndum af öllu tagi, með hvaða hætti sem er. ... Málfrelsi og réttur til tjáningarfrelsis á við um hvers konar hugmyndir, þar á meðal þær sem geta verið mjög móðgandi. Stjórnvöld gefa þó þeim sem verða fyrir meinyrðum rétt á að draga þá til saka sem valda sökum fyrir dómstóla.

Fyrsta breytingin á bandarísku stjórnarskránni verndar einnig réttinn til að tala ekki (oft vísað til verndar gegn „nauðungarræðu“). Í klassískum dæmum úr álitum Hæstaréttar Bandaríkjanna þýðir þetta að námsmenn geti þagað meðan þeir heita tryggð (West Virginia Bd. Of Educ. V. Barnette, 319 US 624 (1943)), og ökumenn geta neitað að sýna ríkis „ Live Free or Die ”einkunnarorð á númeraplötur þeirra.

Hvaða orðræða er ekki varin?

Undirflokkar málfrelsis, sem almenn tjáningarréttarlöggjöf veitir almennt ekki vernd gegn, minni eða enga vernd (og geta þess vegna verið takmarkað) fela í sér takmörk eða bann á ruddafengið klámi, svik í orði eða rituðum texta, barnaníð, tal  sem tengist ólögmætri háttsemi (t.d. ráðabrugg um glæp), tal sem hvetur til yfirvofandi löglausra aðgerða (t.d. hvatning til blóðugra óeirða), tal sem brýtur gegn hugverkalögum,brot eða ógn gegn almennum og viðkenndum sannindum o.fl.

Er internetið opinber vettvangur?

Hæstiréttur Bandaríkjanna, en samfélagsmiðlar eiga flestir uppruna að rekja þaðan, hefur viðurkennt að internetið almennt, og samfélagsmiðlar sérstaklega, hafi orðið mikilvægur vettvangur fyrir tjáningu verndaðs máls. Og alríkisdómstóllinn hefur ályktað að stjórnvöld geti búið til opinber málþing á netinu.

Gildir málfrelsi á internetinu?

Hæstiréttur í Bandaríkjunum úrskurðaði samhljóða í Reno gegn ACLU og lýsti því yfir að internetið væri málfrelsissvæði og ætti skilið að minnsta kosti jafn mikla vernd fyrstu breytingu á stjórnarskránni og það sem bækur, dagblöð og tímaritum er veitt.

Á málfrelsi við samfélagsmiðla?

Þetta er mjög umdeilt efn í umræðunni í dag. Það er ekki brot á stjórnarskrárbundnum rétti notandans til málfrelsis ef samfélagsmiðill ákveður að takmarka hvað megi segja,, en notandinnn gætir ekki farið eftir þeim leiðbeiningum sem hann samþykktir í þessum skilmálum og skilyrðum til að nota einkarekna samfélagsmiðla. Málfrelsis- eða tjáningarfrelsisákvæði í stjórnarskrám  er ætlað að koma í veg fyrir að stjórnvöld takmarki málfrelsi, ekki einkafyrirtæki.  Þetta er nýr veruleiki sem stjórnvöld víða um heim er að leita úrlausnar.

Bandarískir samfélagsfjölmiðlar njóta verndar stjórnvalda fyrir lögsóknir vegna ummæla á samfélagsmiðlum þeirra, því að þessi fyrirtæki segja vera ,,forum“ eða umræðutorg. Það hefur því hleypt illu blóði í hægri menn í Bandaríkjunum þegar þeim hefur verið hent út af þessum miðlum vegna ummæla þeirra, frægasta dæmið er bannið á Donald Trump. Gagnrýnendur segja að samfélagmiðlarnir geti ekki verið hvorutveggja í einu, opin umræðuvettangur og vettvangur sem beittur er ritskoðun á sama tíma.

Er hatursorðræða málfrelsi?

Þó að „hatursorðræða“ sé ekki löglegt hugtak í Bandaríkjunum, þá hefur Hæstiréttur Bandaríkjanna ítrekað úrskurðað að flest það sem gæti talist hatursorðræða í öðrum vestrænum löndum sé lögvarið málfrelsi samkvæmt fyrstu breytingunni.

Er fölsk orðræðu varin?

Í stjórnskipunarrétti Bandaríkjanna eru rangar staðhæfingar staðhæfingar sem eru rangar. Slíkar fullyrðingar eru ekki alltaf verndaðar með fyrstu breytingunni. Þetta er venjulega vegna laga gegn ærumeiðingum, það er að koma fram með yfirlýsingar sem skaða orðspor annars.

Á að takmarka málfrelsi?

Þó að við höfum málfrelsi í vestrænum ríkjum ættu að vera takmörk fyrir því. Eitt lykil dæmi um hvernig orð eru svo öflug er stjórnarskrár vestrænna ríkja. Orð eru huglæg. ... Til dæmis, ef við viðurkennum að tal okkar er að verða rógburður eða skaðlegt fyrir aðra manneskju, ætti að líta illa á það.  Orð eru ekki án ábyrgðar og geta varðað líf og dauða. Hins vegar ættu dómstólar að skera um vafaatriði, ekki framkvæmdarvaldið eða aðrir aðilar.

Hvenær geta skólar takmarkað málfrelsi?

Til dæmis geta yfirmenn skólanna bannað málflutning sem truflar verulega skólaumhverfið eða ræðst á rétt annarra. Margir dómstólar hafa haldið því fram að embættismenn skólanna geti takmarkað málflutning nemenda sem er niðinguslegur.

Hver er tilgangur ritskoðunar?

Ritskoðun er bæling á tali, almennum samskiptum eða öðrum upplýsingum. Þetta er gert á þeim forsendum að slíkt efni sé álitið andstætt, skaðlegt, viðkvæmt eða „óþægilegt“. Ríkisstjórnum, sjálfseignarstofnunum og öðrum ráðandi aðilum geta komið á ritskoðun.  Ritskoðun er almennt anstætt tjáningarfrelsinu og notað í kúgunartilgangi.

Brýtur ritskoðun í bága við málfrelsi?

Fyrsta breytingin á bandarísku stjórnarskránni verndar Bandaríkjamenn frá ritskoðun stjórnvalda. En vernd fyrstu breytinganna er ekki alger og leiðir oft til dóms Hæstaréttar sem varða spurninguna um hvað sé verndað mál og hvað ekki. ... Þegar stjórnvöld taka þátt í ritskoðun er frelsi fyrstu breytinganna fólgið í því.

Dæmi um málfrelsi?

Málfrelsi nær yfir margs konar rétt: T.d nemenda til að klæðast svörtum armböndum í skólann til að mótmæla stríði, brenna fána, hrópa slagorð gegn stjórnvöldum; að nota ákveðin móðgandi orð og orðasambönd til að koma pólitískum skilaboðum á framfæri.

Hvað eru dæmi um táknrænt  málfrelsi?

Táknrænt málfrelsi er einhvað sem óorðanlegt, í óskrifuðum samskiptaformum, svo sem fánabrennslu, bera armband og brenna herkvaðningabréf. Það er almennt verndað málfrelsisákvæðum vestrænna ríkja nema það valdi sérstakri, beinni ógn við annan einstakling eða almannareglu.

Lokaorð

Að lokum, gagnrýnendur segja að löggjöf sem inniheldur þingaða orðræðu, snúist á endanum um einstaklinga samfélagsins fái að tjá sig frjálslega og noti þau hugtök sem þeim þóknast án þess að ríkisvaldið þvingi með lögum og refsingu einstaklinginn til að hugsa og tjá sig samkvæmt einhverjum kennisetningum hvers tíma.