Sagnfræði og sagnfræðingar (J.H. Plumb (1969))

Plumbs er/var á þeirri skoðun á líta beri á söguna sem skeið framfara, þótt einstaka sinni gæti þar afturfarar. Hún hafi gildi fyrir samtíðina, vegna þess að hún skráir ekki einungis ósigra, heldur einnig sigra mannsandans og auki þar með bjartsýni á nútíð og framtíð.

Hins vegar hafa framfarir verið skrykkjóttar, afturför og hnignun hefur verið algeng fyrirbrigði, en framfarirnar séu þó auðljósar hverjum sem vilji viðurkenna það. Hann segir að enginn sagnfræðingur geti neitað því að líf hins venjulega manns hefur smám saman verið bætt á allan hátt en þakka megi skynsemishyggjunni (e. rationalism) að mestu þessa þróun. Á öllum sviðum mannlíf hafi hún sannað gildi sitt.

Hann segir jafnfram að hægt sé að nota söguna sem réttlætingu (þá væntanlega á grundvelli skynsemishyggjunnar), ekki á eitthvað tiltekið forræði eða siðferði, heldur á þá eiginleika mannsins anda sem lyft hefur okkur úr hyldýpi villimennskunnar og á getu hans til þess að geta endurbætt líf sitt og á dyggðir mannlegs vits; á getuna til skynsamlegrar hegðunar. Þessi fortíð er eign alls mannkyns, m.ö.o. að hún er mannleg í breiðasta skilningi þess orðs og því beri að nota hana í þágu alls mannkyns. Árangur mannsins hefur byggst á notkun rökhyggju, hvort sem það er á sviði tækni eða samfélags.

Skylda sagnfræðingsins er að kenna þetta til þess m.a. til að gefa manninum nokkuð konar huggun við þau erfiðu verkefni sem hann er að fást við í dag og mun fást við í framtíðina. Sagnfræðingurinn á sem sagt ekki einungis að endurskapa fortíðina, heldur einnig að hjálpa við að móta samtíðina. Það sem Plumbs er hér að halda fram, er að sagan hafi notagildi sem sagnfræðingurinn beri að nýta sér af skynsemi fyrir samtíðina. Sagan geti m.ö.o. kennt okkur visku á sinn dýpsta hátt, okkur öllum til góðs.