Barry Strauss og viðvörunarmerki um hrun vestræna siðmenningu

Svartsýnismenn meðal fræðimanna tala iðulega um fall siðmenningar, stundum rætist viðvörunarorð þeirra og stundum ekki. En þar sem þetta eru fræðimenn, sjá þeir ýmislegt sem almennir borgarar eru ekki að pæla í dags daglega. 

Ritari horfði á hið frábæra hlaðvarp Triggernometry um daginn með fornfræðinginn Barry Strauss sem sérhæfir sig í sögu Rómaveldis.

Viðfangsefni þáttarins var: "Af hverju Róm hrundi" (birtist 28. maí 2025) en fjallar Strauss einmitt um þetta efni og bendir á nokkur lykilviðvörunarmerki:

Auðlegð og sjálfsánægja eða sjálfsöryggi sem leiðir til falls. Siðmenningar hrasa oft ekki vegna utanaðkomandi ógna, heldur vegna innri sjálfsánægju - ríki verða auðug og rótgróin og missa getu til sársaukafullrar sjálfsaðlögunar.

Vanhæfni til að aðlagast nýjum samkeppnisaðilum og áskorunum. Strauss leggur áherslu á að það að aðlagast ekki vaxandi samkeppni eða breytilegu félags- og stjórnmálalegu landslagi sé alvarlegur varnarleysi.

Tap á krafti eða "seigju" er mikilvægur þáttur í falli ríkis. Með hliðsjón af arabíska sagnfræðingnum Ibn Khaldun lýsir hann kunnuglegri hringrás: "harðir" hópar leggja undir sig "mjúk" auðug samfélög - aðeins til að verða með tímanum sjálfir mjúkir og viðkvæmir fyrir því að vera yfirteknir.

Mistök í aðlögun og endurnýjun nýrra þegna/borgara. Strauss undirstrikar mikilvægi innflytjenda sem uppsprettu endurnýjunar - en aðeins ef siðmenning samþættir nýliða en varðveitir jafnframt grunngildi. Ef þetta mistekst verða ríki brothætt. Þetta er einmitt mesta hættan sem steðjar að vestrænum samfélögum í dag.

Rof á sameiginlegum hagsmunum í samfélaginu. Svo virðist sem Strauss gefi til að samfélög hrynja þegar fólki finnst það ekki lengur eiga hlut eða sameiginlega ábyrgð innan stjórnmálasamfélags síns. Strauss er ekki einn um svona mat. Kíkjum aðeins á söguna. Aðrir helstu sagnfræðingar og fræðimenn um hrun enduróma svipuð sjónarmið, en með öðrum áherslum.

Arnold Toynbee (1889–1975). Siðmenningar rísa upp fyrir tilstilli skapandi minnihlutahóps sem leysir kreppur. Hrun kemur þegar yfirstéttin verður sjálfsánægð, missir sköpunargáfu og breytist í ríkjandi minnihlutahóp. Er sammála Strauss um missir ríkissins/borgara á aðlögunarhæfni.

Joseph Tainter (Hrun flókinna samfélaga, 1988). Samfélög hrynja þegar kostnaður við flækjustig vegur þyngra en ávinningurinn. Dæmi: Stjórnsýslu-/hernaðarkostnaður Rómaveldis tæmdi að lokum auðlindir. Nútíma dæmi: skriffinnskuálag, heilbrigðis-/menntunarkostnaður, skuldabyrði.

Ibn Khaldun (1332–1406) Sá söguna í hringrásum: harðir (hirðingja)hópar leggja undir sig mjúkar byggðir og mjúkna síðan sjálfir. Strauss vitnar beint í þessa hugmynd - siðmenningar bera fræ eigin hnignunar. Nútíma bergmál: "Harðgert" vaxandi vald (Kína, kannski jafnvel óháðir aðilar) sem skora á sjálfsánægðan Vesturlönd.

Oswald Spengler (Hnignun Vesturlanda, 1918). Trúði því að siðmenningar hefðu lífsferla sem er æsku, þroska og óhjákvæmilega hnignun. Sá Vesturlönd á síðari stigum sínum, einkennd af tækni, skrifræði og menningarlegri þreytu. Ákveðnari en Strauss, sem sér möguleika á endurnýjun.

Jared Diamond (Collapse, 2005). Einbeitir sér að óhagstæðri umhverfisstjórnun og vanhæfni til að aðlagast vistfræðilegum veruleika. Dæmi: Páskaeyjan, Maya. Nútíma bergmál: loftslagsbreytingar, auðlindatæmi, tap á líffræðilegum fjölbreytileika.

Algengustu hættumerkin hjá þessum hugsuðum eru: Sjálfsánægja og tap á aðlögunarhæfni. Eignarhagsmunir elítunnar gegn almannaheill Of flókin / óviðráðanleg kerfi. Að vangeta til að samþætta nýtt fólk / hugmyndir. Rof á borgaralegri einingu og trausti.

Ritari er sammála öllum þessum hugsuðum og telur að Vesturlönd séu á fallandi fæti nema Bandaríkin.  Opin landamæri, öldrun þjóða, lítil fæðingatíðni, innflutningur fólks með aðra menningu sem aðlagar sig ekki að viðkomandi menningu, skrifræði og stjórnsemi, friðhelgi einkalífsins rofin með tækni til að njósna og fylgjast með einkalífi borgarans(verra en í skáldsögunni 1984) og margir aðrir þættir benda til að stutt sé  í fallið. Hálfgert borgarastyrjaldar ástand er í mörgum ríkjum og er Bretland, Svíþjóð og Frakkland þar fremst í flokki.  Meira segja á litla Íslandi eru blikur á lofti.