Tollar eða fríverslun - hvort er betra?

Íslendingar og aðrar EFTA þjóðir hafa valið að fara fríverslunarleiðina. Ef Ísland væri í ESB, værum við í tollabandalagi.

Í Evrópu hefur Ísland/EFTA fríverslunarsamninga við Albaníu, Bosníu og Hersegóvínu, Georgíu, Kosovo, Moldóvu, Svartfjallaland, Norður Makedóníu, Serbíu og Úkraínu.

Í Ameríku er það Kanada, Chile, Kólumbía, Ekvador, Mexíkó og Perú.

Og í Afríku og Miðausturlönd eru það löndin Egyptaland, Persaflóasamstarfsráðið (sem samanstendur af Barein, Kúveit, Óman, Katar, Sádi-Arabíu og Sameinuðu arabísku furstadæmunum), Ísrael, Jórdaníu, Líbanon, Marokkó, Palestínustjórn og Túnis.

Í Asíu og Eyjaálfu er það Hong Kong/Kína, Indland, Indónesía, Filippseyjar, Lýðveldið Kóreu (Suður-Kórea), Singapúr, Tyrkland og Víetnam.  Þau ríki sem græða mest á þessum samningum eru Noregur og Ísland sem njóta góðs af aðgangi að alþjóðlegum sjávarafurðamörkuðum.

Hagnaður af fjármálaþjónustu og lyfjum en stendur frammi fyrir regluverki er hagstætt fyrir Sviss.

Hvað varðar Liechtenstein, sem örríki sem er samofið Sviss er útsetning þess í lágmarki.

Svo er það spurningin um valið á milli tolla og fríverslunar sem aðferða til að stunda viðskipti milli þjóða fer eftir efnahagslegum forgangsröðun, landsstefnu og landfræðilegum sjónarmiðum. Hver hefur sína kosti og galla, byrjum á frjálsri verslun.

Án gjaldskrár verða vörur og þjónusta ódýrari fyrir neytendur og fyrirtæki. Samkeppni hvetur til betri vara og nýjunga. Frelsi í viðskiptum getur leitt til hagvaxtar og sterkari alþjóðlegra tengsla. Lönd geta sérhæft sig í því sem þau framleiða best, sem leiðir til skilvirkari alþjóðlegrar framleiðslu.

En svo eru það gallarnir. Staðbundin iðnaður gæti átt í erfiðleikum með að keppa við ódýrari innflutning. Sumar greinar, sérstaklega framleiðsla, geta dregist saman vegna erlendrar samkeppni. Of traust á alþjóðlegum aðfangakeðjum getur skapað varnarleysi (t.d. truflanir tengdar heimsfaraldri).

En hvað með tollastefnuna? Byrjum á kostunum. Hjálpar staðbundnum fyrirtækjum að keppa með því að gera erlendar vörur dýrari. Styður við atvinnu í atvinnugreinum sem annars gætu hnignað. Dregur úr ósjálfstæði á erlendum vörum, sérstaklega í stefnumótandi geirum. Gallarnir eru nokkrir. Tollar gera innfluttar vörur dýrari og velta kostnaði yfir á neytendur. Aðrar þjóðir gætu lagt á sína eigin tolla, sem leiðir til viðskiptastríðs. Innlendar atvinnugreinar gætu skortir hvata til nýsköpunar ef þeir eru varnir fyrir samkeppni.

Hvor leiðin er því betri?  Fyrir þróunarþjóðir geta eitthvert stig gjaldskrár verndað vaxandi atvinnugreinar (rök ungbarnaiðnaðar). Fyrir háþróuð hagkerfi eru frjáls viðskipti oft gagnleg, en stefnumótandi verndarstefna (tollar á lykilatvinnuvegi eins og varnarmál, orku eða tækni) getur verið nauðsynleg. Af þjóðaröryggisáhyggjum geta tollar eða viðskiptatakmarkanir verið nauðsynlegar til að koma í veg fyrir að treysta á andstæð ríki. Á tímum efnahagskreppu getur verndarstefna verið tímabundið gagnleg til að koma á stöðugleika í innlendum atvinnugreinum.

Ef við förum í sögu tolla og verndarstefnu, þá var hún stunduð á kreppuárunum á þriðja áratug 20. aldar. Jú, hún leiddi til þess að innlendur iðnaður komst á laggirnar, t.d. Rafha eldavélarnar og vefnaður (Akureyri) en markaðurinn var og er of lítill til að þetta sé hagkvæmt til lengdar enda var þessi stefna aflögð. Haftastefna í gjaldeyrisviðskiptum eftir seinni heimsstyrjöld var algjör hörmung og leiddi til skömmtunar og vöruskorts.

Fríverslunarleiðin er því best en þetta verður að vera gagnkvæmt. Annað hvort algjör fríverslun milli viðkomandi ríkja eða ríkin komi sér saman um lága tolla sín á milli.

Það er bara ein ástæða fyrir örríki eins og Ísland, sem er mikið innflutnings- og útflutningsríki, fyrir að taka upp verndartolla og það er til að tryggja matvælaöryggi. Þetta varðar þjóðaröryggi og engin þjóð kemst af lengi, ekki mánuð, ef hún hefur ekki eigin matvælaframleiðslu. Dæmi um stríð sem leiddu til matvælaskorts á Íslandi, eru Napóleonstyrjaldirnar, fyrri heimsstyrjöld og aðeins í byrjun þeirri seinni, áður en Bretinn og Kaninn hersátu landið. Fyrir 1800 var Ísland sjálfþurttaríki og hvar vorum við þá?

P.S. Eigum við ekki bara að gera fríverslunarsamning við Bandaríkin? Vöruskiptajöfnuður landanna er Bandaríkjunum hvort sem er í hag.