Útskúfun er bæði nýtt og gamalt fyrirbæri

Fólk heldur að útskúfun (e. cancelling) á samfélagsmiðlum sé nýtt fyrirbrigði en það er ævagömul aðferð til að losa sig við þá sem tilheyra ekki hjörðinni eða þagga niður í þeim. Förum aðeins 500 ár aftur í tímann. Tökum fyrir nornaveiðar í fortíð og nútíð.

Þegar kaþólska kirkjan klofnaði á  árnýöld (1500–1700) og "við" urðum að "við" og "þeir", var byrjað að leita að þeim sem svíkja undan merkjum og voru og eru ekki hluti af "við". Trúarofsóknir og kvennaofsóknir hófust þar með. Menn óttuðust sterkar konur (eins og sumir óttast sterka karlmenn í dag og þeir kallaðir menn með eitraða karlmennsku) og því verður að berja þær/þá niður.

Sjálfstæði kvennanna á sínum tíma ógnaði samfélagsskipan. Til varð fyrirbrigðið nornaveiðar og djöflafræði. Á 16. og 17. öld ýttu siðbót mótmælenda og kaþólsku gagnsiðbótunum undir endurnýjuð áherslu á andlegan hernað og nornaréttarhöld urðu algeng sem og trúarréttarhöld (rannsóknarrétturinn er gott dæmi). Ásakanir um galdra fólu oft í sér staðhæfingar um djöflahald, sem leiddi til þúsunda aftökum víðsvegar um Evrópu og Norður-Ameríku.

Sjá mátti þetta einnig í nornaréttarhöldunum.  Margar ákærðar konur voru sagðar vera í sambandi við djöfulinn og voru opinberlega niðurlægðar, pyntaðar eða teknar af lífi. Þessar tilraunir virkuðu sem leið til að styrkja samfélagsleg viðmið og refsa fyrir ósamræmi og halda konum niðri.

Svo var það hinn hópurinn sem fylgdi ekki normum samfélagsins. Vísindamenn og þeir sem tilheyrðu trúarminnihluta hópum (sem flúðu flestir yfir haf til Bandaríkjanna). Jafnvel menn sem efuðust um trúarkenningar (eins og Giordano Bruno) voru teknir af lífi fyrir að ögra óbreyttu ástandi.

Maðurinn er samur við sig þótt þjóðfélagið breytist. Þegar trúin hætti að skipta máli og pólitísk hugmyndafræði tókust á 20. öld, varð breytingin í átt að veraldlegum nornaveiðum (19.–20. öld).

Pólitískar hreinsanir urðu algengar. Á 20. öld voru hugmyndafræðilegar hreinsanir í kommúnista- og fasistastjórnum, þar sem pólitískir andófsmenn voru stimplaðir sem ógnir við ríkið og þeim hreinlega útrýmt eins og gert var við "nornirnar". Nú með verksmiðju framleiðslugetu. Þeir sem hugsuðu ekki rétt eða litu ekki rétt út, var eytt í sláturhúsum fyrir mannfólk.

Í Bandaríkjunum máttis sjá þetta í McCarthyismanum (um 1950) en nú var þetta andlegar árásir, menn ekki teknir líkamlega af lífi. Í Bandaríkjunum voru grunaðir kommúnistar settir á svartan lista og ofsóknarmenn eyðilögðu starfsferil og orðstír grunaða manna á hræðilega svipaðan hátt og villutrúarofsóknirnar á miðöldum. Þetta gerðist í lýðræðisríki. Útskúfun er því ekki bundin við harðstjórnarríki, heldur einnig við svo kölluð lýðræðisríki.

Nútíma wokismi og útskúfunarmenning samtímans er nýr "exorcismi" og það er að gerast á 21. öld, á öld upplýsingar!

Í dag fela hugmyndafræðilegar bardagar enn í sér félagslega ígildi andasæringar - að reka fólk út sem er talið óhreint eða hættulegt.  Opinber skömm og réttarhöld á samfélagsmiðlum er viðhöfð. Alsaklaust fólk sem er sakað um kynþáttafordóma eða aðrar hugmyndafræðilegar syndir getur verið fljótt "útskúfað" úr opinberu lífi með brottrekstri eða faglegri útskúfun (sagnfræðingurinn David Starkley árið 2020 er gott dæmi).

En þetta er ekki nóg fyrir trúarofstækisfólkið (sem núna brennir Teslur í stað kvenna). Það þarf að endurskrifa sögu og breyta hugtökum og skilningi. Rétt eins og fyrri villutrúarmenn voru eytt úr trúarlegum gögnum, er sumum sögulegum persónum "afhýstar" eftir dauða fyrir að hafa ekki uppfyllt nútíma siðferðisstaðla.

Allt frá nornarannsóknum til McCarthyisma til nútíma hugmyndafræðilegra hreinsana; samfélög hafa alltaf þurft að "hreinsa" sig af þeim sem eru ekki í samræmi við ríkjandi hugmyndir. Þó að tungumálið hafi breyst (úr "norn" í "ofurhuga" eða "villutrú" í "vandamál"), þá er kjarninn í eðlishvötinni áfram sá sami. Beita verður útskúfun sem leið til að viðhalda hugmyndafræðilegum hreinleika.

Segjam má að þetta sé siðferðisleg alræðishyggja. Líkt og trúarleg kenning starfa ákveðnar pólitískar og félagslegar hreyfingar í dag með stífri siðferðisvissu og stimplun andófsmanna sem óbætanlega vonda einstaklinga sem mega ekki koma fram opinberlega. Twitter var helsta leiðin til að útskúfa þá sem ekki voru í náðinni en varð úr sögunni er Musk tók við og endurskýrði sem X.

En nú virðist mesta "trúaræði" wokismans vera liðið (ofstækið þreytir fólk á endanum og hræðir, því allir geta orðið undir jarðýtu útskúfunnar). Fólk í Bandaríkjunum kaus andstæðuna sem og í Evrópu (þótt sósíaldemókratar eru enn að reyna að eyða jaðar hægri flokkanna með dómstólum og útiloka þá frá völdum með dómskerfið að vopni). 

Í dag erum við í n.k. limbói - hvað tekur við? Bandaríkin leiðir leiðina en hvert er forystusauðurinn - Trump - að fara með nýju stefnuna? 

Hvað um það, við þurfum ekki að velkjast í vafa að nýr "trúarhiti" keyrir lýðinn áfram og nýtt form af wokisma/MacChartisma eða annan -ismi kemur fram. alveg sama hversu "upplýst" við eru og "menntuð".

Eina sem hægt er að segja við fólk til að það falli ekki í gryfjuna að kasta fyrsta steininn úr glerhýsinu; að það passi sig á að fylgja ekki hópnum í blindri fylgni, því stutt er í múgsefjun, múgæsing og múgofbeldi. Ekki vilt þú vera múgæsingarmaður?