Hefur grimmdin í hernaði breyst?

Grimmd hernaðar í stríðsrekstri hefur þróast og breyst á ýmsa vegu í gegnum tíðina. Þó stríð hafi alltaf einkennst af þjáningu og grimmd, hafa framfarir í tækni, breytingar á henni og breytt samfélagsviðhorf haft áhrif á eðli grimmdar í hernaði.

En hér í stuttri samantekt má segja að grimmdin gagnvart almennum borgurum hafi verið algjör ef þeir urðu á vegi stríðandi hers í fornöld sem og á miðöldum.  Markmiðið var þó ekki eyðing eigna eða dráp almennings, heldur eyðing eða sigur á andstæðum her. Á miðöldum var barist á vígvöllum, tveir herir mættust á ákveðnu svæði þar var barist í orrustu. Þetta bardagaform stóð alveg til fyrri heimsstyrjaldar. Hins vegar var barist um varnarmannvirki (kastalar og borgir) með umsáturtækni.

Það var bara þegar herinn var á ferð, sem hætta steðjaði að almenningi, því að hann rændi sér til matar, nauðgaði og drap. Í seinni heimsstyrjöldinni beintist hernaðurinn sérstaklega að almenning með loftárásum og reynt var með alsherjarhernaði að knýja samfélagið til uppgjafar.  Sem betur fer hefur þetta viðhorf horfið (enda virkaði það ekki) og nú þegar almenningur verður fyrir árásum, þá er það venjulega vegna mistaka.

En þótt nútíma hershöfðingjum er umhugað að vernda almenning, þá hefur eyðileggingamáttur nútímavopna gerbreytt stöðunni. Reynt er að hafa stríð nútímans takmörkuð, sbr. í Sýrlandi og Úkraníu, en ef stórveldi eins og Rússland verður undir í stórstríði, þá er hætta á kjarnorkuvopnastríði með allsherjar eyðingu ríkis, jafnvel heillar heimsálfu.

Umfang og eyðileggingarmáttur hernaðar í dag hefur gjörbreyst. Nútíma hernaður hefur tilhneigingu til að valda miklu meiri eyðileggingu og manntjóni samanborið við eldri átök. Notkun öflugra sprengiefna, háþróaðra vopna og aðferða sem beinast gegn borgaralegum innviðum getur leitt til stórfelldrar eyðileggingar og mannfalls meðal borgara. Vopn eins og kjarnorku-, efna- og sýklavopn eru einstakar og skelfilegar ógnir.

Hliðartjón vegna hernaðar hefur breyst. Í gamaldags hernaði voru stríðsmenn oft aðal skotmörkin og reynt var að hlífa þeim sem ekki voru hermenn. Hins vegar hefur eðli nútíma hernaðar leitt til meiri hættu á hliðarskaða eða hliðartjóni. Sprengivopn, eins og stórskotalið, loftárásir og eldflaugar, geta óvart valdið verulegu mannfalli og skemmdum á innviðum borgaralegra mannvirkja.

Ósamhverfur stríðsrekstur og hryðjuverk hafa breytt eðli stríða. Ósamhverfur stríðsrekstur, sem oft er notaður af öðrum en ríkisaðilum eða uppreisnarhópum, hefur aukist í nýlegum átökum. Aðferðir eins og sjálfsmorðssprengjuárásir, sprengjur og vísvitandi árásir á borgaraleg skotmörk miða að því að ala á ótta, skapa ringulreið og hámarka mannfall, þar á meðal þeirra sem ekki eru í hernaði. Þessar aðgerðir virða oft viljandi að vettugi meginreglur um aðgreining og meðalhóf, sem leiðir til alvarlegrar grimmdar.

Með framþróun mannlegrar þekkingar og þekkingu á sálfræði hefur sálfræði- og upplýsingastríð bæst við í vopnabúr herja. Nútímahernaður felur í sér notkun sálrænna aðgerða og upplýsingastríðs til að stjórna skynjun, dreifa óupplýsingum og skapa ótta og rugling meðal andstæðinga og borgara. Sálræn grimmd í formi áróðurs, netárása og miðlunar á myndrænum myndum og myndböndum er notuð sem vopn til að hræða almenning óvinarinns til uppgjafar.

Í dag getur nútíma stríð haft afleiðingar til lengri tíma litið. Afleiðingar nútíma hernaðar geta náð langt út fyrir bráða átök. Notkun efnavopna, jarðsprengna og skotfæra með rýrt úran getur skilið eftir sig langvarandi umhverfismengun og heilsufarshættu fyrir bæði stríðsmenn og óbreytta borgara. Auk þess geta áföll eftir stríð, landflótta og niðurbrot samfélaga leitt til langvarandi þjáningar og mannúðarkreppu.

Þess má geta að þrátt fyrir þessar breytingar hefur verið reynt að koma á alþjóðlegum mannúðarlögum, sáttmálum og sáttmálum til að draga úr grimmd stríðs. Genfarsáttmálarnir setja til dæmis viðmið um meðferð stríðsfanga, óbreyttra borgara og særðra hermanna. Hins vegar heldur raunveruleiki stríðs áfram að bjóða upp á áskoranir við að viðhalda þessum meginreglum og grimmd stríðs er enn hörmulegur þáttur mannlegra átaka.