Samfélag og saga

Dönsk öryggis- og varnarmál í Norður-Atlantshafi

Öryggi á norðurslóðum og Norður-Atlantshafi með harðri stórveldasamkeppni

Vaxandi alþjóðleg stórveldasamkeppni kemur einnig í auknum mæli fram á norðurslóðum og Norður-Atlantshafi. Svæðið er háð nýjum öryggisstefnu og aukinni viðveru danska sjóhersins, sérstaklega frá Rússlandi. Norðurskautið og Norður-Atlantshafið hafa hingað til einkennst af átaka-samstarfsþversögn þar sem samvinna norðurskautsríkja hefur verið til staðar samhliða auknum möguleikum á átökum.

Með innrás Rússa í Úkraínu 24. febrúar hefur jafnvægið á milli andstæðra aðila breyst. Á norðurslóðum hafa sameinuð Vesturlönd einnig sett samstarf við Rússa í bið. Hernaðarútþensla Rússa á norðurslóðum er af dönsku leyniþjónustunni metin til varnar, en inniheldur í auknum mæli þætti sem nýta má í sókn og ógnar því vestrænum hagsmunum. Þetta hefur stuðlað að því að Bandaríkin og önnur norðurskauts strandarríki hafa aukið hernaðarlega viðveru sína á svæðinu, m.a. með það fyrir augum að verja fullveldi og sinna eftirlitsverkefni.

Þetta á einnig við um að auka afkastagetu konungsríkisins upp á 1,5 milljarða danskra króna frá og með 2023. Hins vegar er hætta á öryggisvandamálum á norðurslóðum, þar sem uppbygging annars aðilans á getu sem byggir á varnarmálum er af hinum álitinn sem ógn vegna þess að hún felur í sér sóknarmöguleika.

Þetta gæti leitt til endurvopnunarspírals, þó hvorugur aðilinn vilji það. NATO hefur beint athygli sína á norðurslóðum í ljósi þróunar öryggisstefnunnar. Það kom m.a. kom fram í tengslum við leiðtogafund NATO í júní 2021 í Brussel, þar sem „há norðurlandið“ var nefnt í fyrsta sinn í yfirlýsingu leiðtogafundarins. Að auki hefur NATO á nokkrum árum aukið áherslu sína á öryggisviðfangsefni í Norður-Atlantshafi og hernaðarlega mikilvæga siglingaleið í hafinu milli Grænlands, Íslands, Færeyja og Bretlands („GIUK gapið“), þar sem Rússneskir kafbátar og herskip verða að fara framhjá til þess að komast út í Norður-Atlantshafið.

Þetta gerir það að verkum að NATO þarf að efla þekkingu sína á norðurslóðum og Norður-Atlantshafi, þar á meðal sérstaklega Færeyjum og Grænlandi, rétt eins og Naalakkersuisut og landsstjórn Færeyja þurfa meiri þekkingu á NATO.

Aukinn áhugi á öryggisstefnu frá NATO sem og frá stærri bandamönnum; koma virt Evrópuríki einnig með nýjan kraft í svæðisbundin samskipti. Afleiðingin er sú að, â€‹â€‹eins og eitthvað nýtt, verður danska konungsríkið til dæmis að takast á við og takast á við aukinn hernaðaráhuga, viðveru og umsvif frá fjölda evrópskra NATO-bandalagsríkja nálægt eða á yfirráðasvæði konungsríkisins.

Auk þess má búast við þróun raunverulegra staða og stefnu NATO fyrir mikilvæga hluta Færeyja og Grænlands. Ekki er óhugsandi að Danmörk fái raunverulegar skuldbindingar á Norður-Atlantshafi og norðurslóðum af bandalaginu sem krafist er að séu uppfyllt, ekki síst vegna erfiðs loftslags og mikilla fjarlægða á svæðinu.

Kína hefur vísað til sjálfs sín sem „Near-Arctic State“ og sýnir aukinn langtíma og stefnumótandi áhuga á norðurslóðum innan ramma alþjóðlegs metnaðar/belti og vegi átaks landsins.

Áhuginn felur fyrst og fremst í sér aðgang að auðlindum norðurslóða og sjóleiðum auk aukinna áhrifa á málefni norðurslóða m.a. rannsóknir.

Á sama tíma gæti fyrri hlédrægni Rússa gagnvart veru Kínverja á norðurslóðum hugsanlega minnkað ef samband Rússlands og Kína þróast í þá átt að Rússar verða sífellt háðari Kína. Það er á norðurslóðum sem bandalagssamband danksakonungsríkisins við Bandaríkin birtist hvað skýrast og er fest í víðtækum tvíhliða varnarsamningi.

Vörn yfirráðasvæðis Bandaríkjanna er líka í húfi hér og ósjálfstæðin eru því gagnkvæm. Kjarnahagsmunir Bandaríkjanna á norðurslóðum gera meðhöndlun konungsríkisins – formleg og óformleg – bandalagstengsl og bandalagsskuldbindingar við Bandaríkin enn viðkvæmari. Bandaríkin marka þannig að mestu stefnumarkandi stefnu á norðurslóðum og skilgreina áskoranir öryggisstefnunnar og hvernig konungsríkið getur lagt sitt af mörkum til að takast á við þær.

Það eru sterkar hefðir og hvatar til samstarfs milli vestrænna ríkja og Rússlands á norðurslóðum. Samvinna norðurskautsríkja og fólks kemur sérstaklega fram í Norðurskautsráðinu, sem er aðalvettvangur svæðisbundinnar samvinnu.

Í ljósi innrásar Rússa í Úkraínu hafa norðurskautsríkin, fyrir utan Rússland, hins vegar ákveðið að stöðva samstarfið í Norðurskautsráðinu um sinn, án útlits fyrir breytingar í fyrirsjáanlegri framtíð.

Annað dæmi er enn sem komið er áframhaldandi samstarf strandríkja norðurskautsins um landamæramörkun í Norður-Íshafi á vegum landgrunnsnefndar SÞ. Hætta er hins vegar á að í stað hinnar uppbyggilegu reglubundnu samvinnu hér komi átakameiri rússnesk nálgun, allt eftir niðurstöðum vinnu landgrunnsnefndarinnar og frekari þróun samskipta Vesturlanda og Rússlands.

Þótt versnandi samband Vesturlanda og Rússlands muni líklega halda áfram og hugsanlega aukast enn frekar á næstu árum má búast við að einhvern tíma fyrir 2035 muni stórveldasamkeppnin finna leigusamning í nokkurn veginn stöðugu jafnvægi. Báðir aðilar hafa hagsmuni af þessu vegna skorts á fjármagni (bæði manna og fjármunum), sem bæði fyrir Bandaríkin og Rússland þarf að vera í forgangi í tengslum við, til dæmis, þróun og gangverk Kína á öðrum svæðum, þar á meðal í Austur-Evrópu og Kyrrahafssvæðinu. .

Stöðugara geopólitískt ástand á „hærra“ spennustigi þýðir enn víðtæka hernaðaráherslu á svæðið og alvarlegar afleiðingar ef sambandið fer úr jafnvægi, til dæmis vegna misskilnings. En að sama skapi minnkar líka hættan á einmitt misskilningi, því sambandið hefur fundið rúm með dýnamík og viðbragðsmynstri sem er að einhverju leyti fyrirsjáanlegt fyrir báða aðila.

Norðurskautið verður að öllum líkindum einn af fyrstu náttúrulegu stöðum til að hefja samstarf við Rússland á ný þegar tíminn er réttur einn daginn. Norðurskautsríkin hafa áfram mikla sameiginlega hagsmuni á ýmsum sviðum og Norðurskautsráðið tekur ekki til öryggisstefnu.

Hins vegar má búast við að nýtt hlutverk Rússlands sem eina ríkið utan NATO á norðurslóðum eftir aðild Finnlands og Svíþjóðar í NATO muni torvelda framtíðar svæðissamvinnu, því Rússar munu finna fyrir einangrun og gruna aðra meðlimi ráðsins um að gera fyrirfram samninga.

Heimild :Dansk sikkerhed og forsvar frem mod 2035

Mannfjöldinn í heiminum er nánast orðinn 8 milljarðar

Mannfjöldi í heiminum var kominn í 7 milljarða þann 31. október 2011. Spáð er að hann ná 8 milljörðum árið 2023, 9 milljörðum árið 2037 og 10 milljörðum manna árið 2055. Hann hefur tvöfaldast á 40 árum frá 1959 (3 milljarðar) til 1999 (6 milljarðar).

Eins og er (2020) að vaxa um 1,05% á ári, sem bætir 81 milljón manns á ári við heildina.

Vöxturinn náði hámarki seint á sjöunda áratugnum, þegar hann var 2,09%.

Vöxtur fer nú minnkandi og er spáð að hann haldi áfram að minnka á næstu árum (ná undir 0,50% árið 2050 og 0,03% árið 2100).

Gríðarleg breyting á mannfjöldanum í heiminum átti sér stað með iðnbyltingunni: á meðan það hafði tekið alla mannkynssöguna fram til ársins 1800 að láta jarðarbúar ná 1 milljarði, var annan milljarða markinu náð á aðeins 130 árum (1930), þriðji milljarður kom á 30 árum (1960), fjórði milljarður á 15 árum (1974), fimmti milljarður á 13 árum (1987), sjötti milljarður á 12 árum (1999) og sjöundi milljarður á 12 árum (2011).

Á 20. öldinni einni saman hefur íbúum í heiminum fjölgað úr 1,65 milljörðum í 6 milljarða.

Sumir vísindamenn telja að íbúafjöldi jarðar toppi við 11 milljarða markinu en fari svo fækkandi. Hægt er að sjá þetta og reikna út miðað við fjöldan í kynslóðunum sem nú eru að vaxa úr grasi.

Samkvæmt SÞ á heimsbyggðinni að fjölga jafnt og þétt með árunum:

1. 2030: 8,5 milljarðar

2. 2050: 9,7 milljarðar

3. 2100: 10,9 milljarðar

Aftur á móti dregur IHME upp aðra mynd. Það spáir því að íbúafjöldinn nái í raun hámarki í 9,7 milljarða árið 2064. Eftir þessa braut gætu það verið 8,8 milljarðar manns árið 2100.

En þessar tölur eru í raun spátölur, líkt og tölur í veðurspá. Ekki er tekið inn í þessar tölur aðrar breytur, svo sem heimsstyrjöldin þriðja, ef hún kemur, meiriháttar náttúruhamfarir, eyðing og mengun jarðar o.s.frv.

Heimildir: