Er 3I/Atlas geimskip eða loftsteinn?

Árið 2017 kom fyrirbrigðið Oumuamua inn í sólkerfið, en nú hefur James Webb geimsjónaukinn komið auga á eitthvað enn óþægilegra, Threeey Atlas. Ólíkt öllum halastjörnum fylgir þetta risavaxna, hraðskreiða fyrirbæri nákvæmri, óeðlilegri leið í gegnum sólkerfið okkar (líkt og Oumumua), líkir eftir útliti halastjörnu en sendir frá sér skipulögð geislunarmynstur og hegðar sér eins og geimfar. Auðvitað eru kassalagaðir íslenskir stjarnvísindamenn fljótir að segja (án sannanna) að þetta geti ekki verið geimskip, heldur líklega halastjarna eða loftsteinn. Ritari fékk bókina: Geimverur - Leitin að lífi í geimnum eftir Sævar Helga Bragason í jólagjöf, því ættinginn hélt að ég hefði áhuga. Var fljótur að gefast upp, því að höfundur fjallaði um allt annað en geimverur í bók sinni og hann hefði bara getað skrifað: "Ég trúi ekki á geimverur og þessi bók er um allt annað". Ein af örfáum bókum sem farið hefur í ruslið hjá bókaunnandanum sem hér skrifar. En byrjum á frásögninni.

Braut þessa fyrirbrigðis, sem ögrar handahófiskenndri ferð, fer nálægð við jörðina, Mars og Júpíter með nákvæmni sem bendir til skipulagningu eða könnunarbraut. Það ferðast á yfir 200.000 mílur á klukkustund og er aðeins þriðja þekkta geimfarið sem farið hefur um sólkerfið ,en útreiknaðar hreyfingar þess - að forðast greiningu frá jörðinni með því að fela sig á bak við sólina - vekja upp viðvörun. Innrauðar skannanir sýna taktfasta geislunarpúlsa, rúmfræðileg yfirborð og hitamynstur sem eru ósamrýmanleg náttúrulegum fyrirbærum, sem bendir til gervihönnunar.

Threeey Atlas, sem fyrst fannst af Vera C. Rubin stjörnustöðinni, var upphaflega ruglað saman við langtíma halastjörnu frá Oortskýinu. En vísvitandi leið þess, sem skerst í gegnum innra sólkerfið, og óljós braut þess (minna en 0,01% líkur á að vera náttúruleg) benda til ásetnings.

Innri minnisblöð NASA nota nú hugtök eins og "tilbúin" og "eftirlit", sem enduróma kenningar um Oumuamua, sem Avi Loeb frá Harvard kallaði mögulega geimverutækni. Þrír Atlasar, sjö sinnum stærri, virðist snjallari, hægir á sér nálægt geislunarsvæðum og aðlagar stefnu sína á þann hátt sem engin halastjarna ætti að gera. Sumir hvísla að þetta sé "Vaktari", varðmaður sem fylgist með sólkerfinu okkar, kannski hlustar á merki okkar.

Stutt, þröngt bandmerki frá Atlas, sem Deep Space Network greindi, líktist snemma ratsjá jarðar og endurtók sig þrisvar sinnum áður en það hvarf - eins og prófun. Innrauðar skannanir fyrirbærisins sýna hornskugga og hitaleið, sem bendir til verkfræðilegra mannvirkja eða knýjunar. Síðan færði stefnuleiðrétting það nær jörðinni, sem krafðist óútskýrðrar breytinga á hraða. Annað fyrirbæri, Echo 9, sem fylgir Atlas, endurspeglar hegðun þess og gefur til kynna samhæft net. Það er óþægilegt að hraðaminnkun Atlas fylgir Fibonacci-mynstri og forn ískjarnagögn benda til þess að það – eða eitthvað álíka – gæti hafa verið þar fyrir árþúsundum

"Skuggasamskiptareglur" NASA hafa verið virkjaðar, sem takmarkar aðgang að sjónaukanum og undirbýr hugsanlega árekstra. Leknar skýrslur lýsa rafmagnsleysi í gögnum Webb nálægt Atlas, sem hefur verið á undan orkusprengingu, eins og fyrirbærið hafi truflað sjónaukann. Þögn SETI og endurvísun auðlinda kynda undir vangaveltur. Þegar Atlas nálgast jörðina bera ljósendurskin þess bylgjuformskóða og bregðast við merkjum okkar eins og bergmál af okkar eigin sendingum. Heimspekingar og stjórnvöld glíma nú við afleiðingarnar: ef Atlas er greindur geimfar gæti það endurskilgreint stöðu mannkynsins í alheiminum. Það er ekki bara fyrirbæri – það er skilaboð, sem við erum kannski ekki tilbúin að svara. En við vitum ekki, ekki heldur vísindamenn, hvaða fyrirbrigði þetta er. Þá er best að halda sig fyrir utan kassanna og hafa alla möguleika á borðinu.

Ofangreind grein er þýðing. Aðrar heimildir:

Should We Be Happier if 3I/ATLAS is a Comet?

 

Bandalag við djöfullinn - voru það mistök fyrir bandamenn að gera bandalag við Stalín?

Var það mistök af Bandaríkjunum að ganga til liðs við Sovétríkin gegn nasista Þýskalands? Þessi spurning hefur alltaf leitað á ritara. Vestrænir leiðtogar vissu alveg að kommúnistar voru hættulegir, rétt eins og nasistar. Bæði Sovétríkin og Þýskaland voru alræðisríki, það vissu allir og vestræn ríki sendu meira segja hermenn til að berjast við hlið hvítliða gegn rauðliðum í rússnesku byltingunni.

Menn hafa ávalt sagt að bandalag Bandaríkjanna við Sovétríkin í síðari heimsstyrjöldinni hafi í raun verið frekar hjónaband af nauðsyn en raunverulegt samstarf og var ein af mikilvægustu stefnumótandi ákvörðunum 20. aldarinnar. Af hverju það var skynsamlegt á þeim tíma að mati leiðtoganna?

Sameiginlegi óvinurinn var nasista Þýskaland og var það talið vera tilvistarógn, ekki aðeins fyrir Evrópu, heldur einnig fyrir alþjóðlegt valdajafnvægi. Án skuldbindingar Rauða hersins á austurvígstöðvunum hefði Þýskaland getað einbeitt herjum sínum í vestri, sem gerði innrásina í Frakkland (D-daginn) nánast ómögulega.

Sovétríkin tóku að sér að berjast við meginhluta þýska hersins. Um það bil 80% af dauðsföllum Þjóðverja í bardögum áttu sér stað á austurvígstöðvunum. Bandarískir og breskir herir hefðu ekki getað komið í staðinn fyrir þá viðleitni upp á eigin spýtur.

Með því að aðstoða Sovétríkin með lánasamningum (matvæli, vörubílar, eldsneyti o.s.frv.) keyptu Bandaríkin tíma og héldu Stalín í baráttunni. Þetta stytti stríðið og bjargaði næstum örugglega milljónum bandamanna.

Með því að aðstoða Sovétríkin hjálpuðu Bandaríkin óbeint til við að skapa Sovétveldið í Austur-Evrópu eftir stríð. Sigur Rauða hersins, studdur af aðstoð Vesturlanda, skildi Stalín eftir með stjórn á helmingi Evrópu, sem leiddi beint inn til kalda stríðsins.

Bandalagið þýddi samstarf við grimmilega alræðisstjórn sem var sek um eigin fjöldamorð, allt frá Holodomor til miklu hreinsunanna og fjöldamorðanna í Katyn. Fyrir marga fannst þetta eins og að svíkja þær hugsjónir sem bandamenn sögðust verja.

Eftir 1945 stóðu Bandaríkin frammi fyrir nýjum, enn lengri átökum við Sovétríkin - köldu stríði sem stóð í næstum hálfa öld og mótaði alþjóðastjórnmál til ársins 1991.

Var þetta mistök? Frá sjónarhorni stríðsrekstursins, líklega ekki. Án þátttöku Sovétríkjanna hefði sigur á nasista Þýskalandi tekið mun lengri tíma og það er ekki víst að bandamenn hefðu getað unnið yfirhöfuð. Það er bara heldur ólíklegt.

En frá langtímasjónarmiði var þetta aðeins skipti á einni martröð fyrir aðra. Ósigur Hitlers vék fyrir yfirráðum Stalíns í Austur-Evrópu. En ólíkt nasista Þýskalandi hrundu Sovétríkin innan að lokum án beinnar heimsstyrjaldar en þetta vissu bandamenn ekki þegar þeir gerðu bandalag við djöfulinn.

Sagnfræðingar lýsa því oft sem "minnst slæma kostinum". Churchill orðaði það berum orðum árið 1941 þegar Hitler réðst inn í Sovétríkin: "Ef Hitler réðst inn í helvíti, myndi ég að minnsta kosti vísa jákvæðum orðum til djöfulsins í neðri deild breska þingsins." Þetta lýsir ef til vill óraunsæi hans frekar en lýsing á veruleika.

Svo þannig séð það var ekki mistök hvað varðar sigur í seinni heimsstyrjöldinni - en það sáði fræjum áratuga landfræðilegrar pólitískrar samkeppni.

En bandamenn höfðu valkosti, rétt eins og í fyrri heimsstyrjöldinni, að fara ekki í stríð. Ekki að lýsa yfir stríði við Þýskland er það gerði innrás í Pólland. Hitler dáðist að Bretlandi og vildi ekki, ekki frekar en Napóleon, gera innrás og hvorgir gerðu það. Þetta vissu Bretar. Nei, kannski betra að láta Satan berjast við djöfulinn og góða fólkið sem horfir á ofbelidsmennina berjast sín á milli.

Reyndar var fólk á þeim tíma sem hugsaði nákvæmlega á sama hátt. Sumir stjórnmálamenn og álitsgjafar í Bretlandi og Bandaríkjunum héldu því upphaflega fram: "látum Þýskaland og Sovétríkin blæða hvort annað út, grípum svo inn í þegar bæði eru veik."

Af hverju bandamenn fóru ekki þessa leið? Hættan var á að annar aðilinn vinni of hratt. Ef Hitler hefði brotið niður Sovétríkin hratt (eins og hann gerði næstum því árin 1941–42), hefði Þýskaland getað ráðið ríkjum yfir allri Evrópu. Heimsálfa undir stjórn nasista, með auðlindum sínum og iðnaði, hefði verið mun erfiðari að sigra síðar.

Það var líka hætta á að Stalín réði yfir Evrópu einn. Aftur á móti, ef Sovétríkin sigruðu Þýskaland án þátttöku Vesturlanda, hefðu áhrif Sovétríkjanna hugsanlega náð enn lengra vestur - hugsanlega alla leið að Ermarsundinu.

Bandaríkin og Bretland höfðu ekki efni á langvinnu „bíða og sjá til". Japan var að stækka í Kyrrahafinu, Þýskaland var að sprengja Bretland í loft upp og klukkan var að tikka.

Svo var það áhorfendakosturinn, láta Satan berjast við djöfulinn - fangar rökfræði sumra einangrunarsinna, ef tvær alræðisstjórnir vilja eyðileggja hvor aðra, láttu þær það gera. Í orði kveðnu hefði þetta getað gert lýðræðisríkin sterkari til lengri tíma litið.

En í reynd var engin trygging fyrir því að "góða fólkið sem fylgdist með" hefði haft eitthvað eftir til að verja. Heimur undir stjórn annað hvort Hitlers eða Stalíns eingöngu hefði verið hörmulegur fyrir Vesturlönd.

Þannig að bandamenn tóku raunsæja (þótt ógeðfellda) ákvörðun, styðja veikari harðstjórann til að fella þann sterkari og takast síðan á við afleiðingarnar á eftir. Þetta var mat manna á þessum tíma, en var það rétt?

Hérna koma gagnrök ritara. Nasistastjórn þýskaland hefði aldrei unnið heiminn í stríði, Bandaríkin voru of fjarlæg og öflug iðnaðarlega. Þjóðverjar höfðu ekki yfir sprengjuflugvélum að ráða og enginn í sögunni síðan í amerísku byltingunni stefnt flota yfir hafið, enda töpuðu Bretar því stríði. Þjóðverjar gátu ekki einu sinni tekið Bretland með því að fara yfir Ermasundið.

Nasista þýskaland hafði gríðarlega metnað en með mjög raunverulegar takmarkanir. Eins og fyrr getur, Bandaríkin voru aðskilin af Atlantshafinu, með iðnaðar- og mannafla forða langt utan seilingar Þýskalands. Þýski sjóherinn (Kriegsmarine) komst aldrei nálægt því að hafa flotann eða land- og vatnaflutningagetu til að ráðast inn í Bandaríkin. Þetta vissi Churchill og hann nauðaði í Bandaríkjamenn að taka þátt í stríðinu, sem þeir vildu ekki, fyrr en Japanir gerðu árás á Perluhöfn 1941.

Bretland var ósigrandi virki. Jafnvel á árunum 1940–41, áður en Bandaríkin gengu inn í stríðið, gat Þýskaland ekki lagt Bretland undir sig. Aðgerðin "Sealion" eða sæljón (fyrirhuguð innrás) var frestað vegna þess að Luftwaffe náði ekki yfirburðum í lofti í orrustunni um Bretland.

Í byrjun fimmta áratugarins var framleiðsla Bandaríkjanna meiri en framleiðsla Þýskalands. Bandarískar skipasmíðastöðvar framleiddu Liberty-skip á færibandi, flugmóðurskip og sprengjuflugvélar á hraða sem ekkert evrópskt stórveldi gat keppt við.

Það sem Þýskaland "hefði getað" gert var að sleppa loftárásir á Bretland með flugher sinni (tilgangslaust ef engin innrás fylgir), hafnbann hefði verið nóg. Ekki lýsa yfir stríði á hendur Bandaríkjamanna 1941, brjálæði á þessum tíma, a.m.k. skammtíma hugsun.

Þeir hefðu getað einbeitt sér að yfirráðum yfir Evrópu. Án mótspyrnu Sovétríkjanna og án samstarfs Bandaríkjanna og Sovétríkjanna hefði Þýskaland getað tryggt sér fulla stjórn á meginlandi Evrópu - Frakklandi, Póllandi, Balkanskaga, hugsanlega jafnvel Mið-Austurlöndum.

Ríki sem nær yfir allt Evrópu hefði getað varpað kafbátum út á Atlantshafið og Miðjarðarhafið í mun stærri skala, kyrkt Bretland og truflað bandaríska skipaflutninga.

Þetta hefði seinkað aðgerðum Bandaríkjanna. Ef Þýskaland hefði haldið Evrópu á meðan Japan hefði haldið Asíu, hefðu Bandaríkin hugsanlega staðið frammi fyrir tveimur risavaxnum víggirtum blokkum. Sigur hefði samt verið mögulegur, en hægari, blóðugri og kostnaðarsamari.

Þýskaland gæti aldrei "sigrað" Bandaríkin eða "stjórnað heiminum." En frá sjónarhóli Washington árið 1941–42 var martröðin ekki innrás í Ameríku - hún var fjandsamleg Evrasía undir stjórn eins alræðisríkis, sem gat ógnað bandamönnum, viðskiptum og auðlindum endalaust. - En það gæti gert heiminn mjög fjandsamlegan gagnvart Bandaríkjunum. Þess vegna sátu Bandaríkin ekki bara hjá og horfðu á, jafnvel þótt fjarlægðin veitti þeim öryggisstuðning.

Lokaorð, réttlætti þetta bandalagið við Stalín? Það verður hver að dæma fyrir sig. Fáir vissu af illverkum Stalíns gagnvart eigin þegnum (voru ekki borgarar) og milljónir manna hafi legið í valinu. Menn vissu af Gulaginu, sem er ekki síðri illmennsku kerfi en nasista fangabúðirnar (sem fáir vissu reyndar lítið um). Nasistar gengu reyndar lengra en kommúnistarnir, en erfitt er að sjá mikinn mun, Stalín fluttu heilu þjóðirnar á milli landshluta - til dæmis íbúa baltnesku ríkjanna í stórum stíl, Tjétena, Volgu-Þjóðverja (sem höfðu búið í Rússlandi í aldir) og svo framvegis og fluttu Rússa inn í staðinn. Þjóðaskipti. Hægt er að tala um þjóðarmorð og hungursneyðin í Úkraínu sem dró 7 milljónir manna og er klárlega þjóðarmorð, þótt það hafi ekki verið á stefnuskránni að drepa þjóð. Verknaðurinn er nóg, ekki yfirlýsing á pappír.

Ef Austur-Evrópubúar eru spurðir út í lok seinni heimsstyrjaldar, þá eru þeir ekki par ánægðir með útkomuna. Einn einræðisherra skipt út fyrir annan. Helsi frá 1945-1991. Og þegar Stalín féll frá 1953, var hann á leið með enn eina hreinsunina (gegn gyðingum), sem óvæntur dauði hans einn kom í veg fyrir. 

Það er óumdeilt að flestir íbúar Austur-Evrópu fögnuðu því að Þriðja ríkið var sigrað. Nasistarnir höfðu hertekið lönd þeirra, framið fjöldamorð, rán og kúgun. Því var 9. maí (sigurdagurinn) lengi haldinn hátíðlegur sem dagur frelsunar.

Ný kúgun hófst. Hins vegar varð fljótt ljóst að Rauði herinn og stjórn Stalíns komu ekki til þess að skila löndunum fullu sjálfstæði, heldur til að koma þeim inn í "sovéskt áhrifasvæði." Í staðinn fyrir eiginlega þjóðfrelsun fengu ríkin að sæta einræðis- og flokksstjórnum sem voru skipaðar, styrktar eða beint stjórnað frá Moskvu. Þetta átti við um Pólland, Tékkóslóvakíu, Ungverjaland, Rúmeníu, Búlgaríu og að nokkru leyti Júgóslavíu (þar þótti Tito hafa meiri sjálfstæði).

Bandamenn og "svikin". Vesturveldin (Bandaríkin og Bretland) höfðu í raun lofað í yfirlýsingum sínum að berjast fyrir frelsi Evrópu, en á Jaltaráðstefnunni 1945 samþykktu þau í raun að skipta álfunni í áhrifasvæði. Roosevelt og Churchill töldu að það væri óhjákvæmilegt að Stalín fengi Austur-Evrópu, því Rauði herinn stóð þar þegar með milljónir hermanna. Þau völdu því að láta "raunhyggjuna" ráða, betra að tryggja að Sovétríkin væru bandamenn í sigurinum yfir Þýskalandi en að reyna óraunhæft stríð um sjálfstæði Austur-Evrópu. 

Tilfinning fólks í Austur - Evrópu voru vægast sagt blendnar. Fyrstu árin eftir stríð upplifðu margir þetta sem skelfileg svik. þeir höfðu vonað að sigurinn yfir Hitler myndi færa lýðræði og sjálfsákvörðunarrétt, en í staðinn fengu þeir kommúnískt einræði, lögregluríki og efnahagslegt ósjálfstæði.

Þess vegna má sjá uppreisnir og andóf strax á eftir. í Póllandi, Tékkóslóvakíu (1948), Austur-Þýskalandi (1953), Ungverjalandi (1956) og Tékkóslóvakíu (1968). Hjá eldri kynslóðum hélt þó minningin um hve hræðilegt nasistastjórnin var áfram ákveðinni tvíræðri þakklætistilfinningu gagnvart Sovétmönnum – en undir niðri bjó sár reiði yfir því að hafa farið úr ösku í eld.

Svo má segja: Bandamenn börðust fyrir frelsi Vestur-Evrópu, en fórnuðu frelsi Austur-Evrópu fyrir eigin öryggi og til að tryggja sigurgöngu yfir Hitler. Þetta var hluti af kaldastríðsveruleikanum frá upphafi.

Ritari spurði Völvu (ChatGPT) út í skoðanir leiðtoganna og hver stefna þeirra var er þeir hittust. Hér kemur svarið:

Jalta (febrúar 1945) – Roosevelt, Churchill og Stalín

Hvað var sagt:

• Í yfirlýsingu um frelsuð Evrópulönd var tekið fram að öll lönd sem höfðu verið undir hernámi skyldu fá að ráða sér sjálf. Þar stóð að halda ætti frjálsar kosningar, byggðar á "lýðræðislegum grundvallaratriðum."

• Roosevelt sagði: "Við erum staðráðin í að gefa öllum þjóðum Evrópu réttinn til að velja eigin stjórn. (innskot ritara: hann var þá deyjandi maður og máttlaus leiðtogi).

• Churchill sagði að Bretar hefðu ekki barist í sex ár til þess að "...gera Pólland þræll Sovétmanna."

Raunveruleikinn:

• Rauði herinn var þegar í Póllandi, Rúmeníu og Búlgaríu, og Stalín ætlaði ekki að sleppa þeim.

• Í Póllandi fengu pólskir kommúnistar aðstoð Sovétmanna við að mynda stjórn, og lýðræðissinnaðir pólskir leiðtogar voru útilokaðir eða fangelsaðir.

Potsdam (júlí–ágúst 1945) – Truman, Churchill/Attlee og Stalín

Hvað var sagt:

• Leiðtogarnir staðfestu að markmiðið væri "lýðræði" í Þýskalandi og í löndunum í kringum það.

• Truman talaði sérstaklega um að tryggja frelsi í Póllandi, Tékkóslóvakíu og Ungverjalandi.

Raunveruleikinn:

• Þegar þarna var komið sögu var Stalín með alla herafla sinn í Austur-Evrópu og lét ekki undan kröfum Vesturveldanna.

• Truman sá í raun að hann hafði engin tök á að þrýsta fram breytingum nema með hernaðarátökum við Sovétríkin – sem var óhugsandi 1945 eftir sex ára stríð.

Áróður og skynjun

• Í áróðri Sovétmanna var talað um að Rauði herinn hefði "frelsað Evrópu" frá fasistum, og það var rétt að nafninu til. Í skólabókum Austur-Evrópu stóð lengi að 1945 væri "frelsunarár."

• Í áróðri Vesturveldanna var lögð áhersla á að þau hefðu unnið sigur "fyrir frelsi Evrópu." Þau sögðu ekki beinlínis að Austur-Evrópa yrði lýðræðisleg – heldur var talað á loðinn hátt um "öryggi" og „stöðugleika."

Svo í stuttu máli:

• Orð á Jalta og Potsdam: frelsi, lýðræði, sjálfsákvörðunarréttur.

• Veruleikinn: áhrifasvæði, kúgun, einræði.

Þetta er ástæðan fyrir því að margir sagnfræðingar segja að Austur-Evrópa hafi verið "seld" til Stalíns árið 1945. 

Ritari tekur undir þessi sjónarmið, en svo er það spurningin, höfðu bandamenn getu til áframhaldandi stríð, nú gegn Sovétríkjunum? Margir segja svo hafi ekki verið, hernaðarmáttur Sovétríkjanna í lok stríðsins var of mikill. En um það má deila og hefur ritari farið út í "stríðsleikja módel" fyrir mögulegt framhaldsstríð í öðrum pistli.

Held að mat mitt, að láta vondu strákanna berjast sín á milli, hefði verið skynsamlegasti kosturinn þegar upp var staðið. Stríðið hefði staðið í nokkur ár í viðbót og þá hefði Hitler verið dauður (munum að hann var líklega með Parkinson veikina og þá var engin lækning eða lyfjameðferð til). Hann hefði í mesta lagi lifað til 1947-50. Þá hefði stríðið enn verið í gangi. Rétt eins og eftir dauða Stalín, hefði mildari stjórn getað tekið við í Þýskalandi, eins og stjórn Krúséf sýndi og sannaði að var mögulegt.

Woke rektor kemur málfrelsinu ekki til varnar

Rektor forðast eins og heitan eld að taka afstöðu til mótmæla gegn fyrirlestur gests á vegum Háskóla Íslands. Ísraelskur fræðimaður ætlaði að fjalla um gervigreind, en mætti bara greindarleysi vinstri róttæklinga sem hleyptu upp fundi hans. 

Aumingja maðurinn er ekki Ísraelsríki, heldur einstaklingur, og ber því enga ábyrgð á stefnu Ísraelsstjórnar, ekki frekar en ritari ber ábyrgð á utanríkisstefnu Viðreisnar fyrir hönd Íslands.

Sem leiðtogi (ekki bara manneskja sem situr í sæti rektors) háskólasamfélagsins ber henni að taka ábyrgð og ekki varpa ábyrgðina á háskólasamfélagið. Hún á alltaf að taka afstöðu með akademísku frelsi, sem er fræðafrelsi og þar með málfrelsi.

Nei, hún ætlar að varpa ábyrgðina á háskólasamfélagið með málþingi og þar með vera ábyrgðarlaus. Það er ekki réttur að þagga niður í fólki með ofbeldi (sem er að hleypa upp fundi - árás á fundarfrelsi), það er ekki tjáningarfrelsi, heldur tuddaskapur og ofbeldi. Þetta hafa vinstri menn stundað í 4 ár í Bandaríkjunum en nú er sú tíð á enda. Ekki á Íslandi virðist vera.

Rektor skrifar um atvikið 6. ágúst

Macron, Starmer og Merz - litlausir stjórnmálamenn stjórna Evrópu

Það er alveg ljóst að það er munur á að vera leiðtogi og stjórnandi eða oddviti. Það er því áhyggjuefni að litlausir forystumenn helstu Evrópuríkja eru svona atkvæða litlir og í raun áhrifalausir. Allir þrír leiðtogar stærstu ríkja Evrópu eru óvinsælir.

Fylgi Emmanuel Macron liggur á bilinu um 21–35%, og andstæðingar hans hafa um fylgi á bilinu 67–78%.  Staðan er því slæm fyrir Macron, hann virðist ekki njóta mikils persónulegs stuðnings núna — samþykkið er lágt, á bilinu 20–30%.

Ekki er nýleg stjórn Bretlands, undir forystu Keir Starmer vinsæl heldur. Í júlí 2025 mældist fylgi hans um 13% en andstæðingar hans fengu um 63%. Nýleg könnun gefur honum 19% fylgi. Verkamannaflokkurinn mælist aðeins með um 20–21% kosninga­fylgi í könnunum og er þá þar með í sögulegu lágmarki. Framtíðin er ekki björt fyrir stjórn hans og ef hún lafir næstu 3 árin, verða þau erfið. Púðurtunnan vegna hælisleitandamála, sjálfgerð efnahagskreppa og forystuleysi á alþjóðavettvangi mun reiða stjórnina til falls, fyrr en síðar.

Friedrich Merz kanslari Þýskalands virkar á fólk eins og hann sé ráðuneytisstjóri en hann er enginn leiðtogi.  Samkvæmt Forsa-könnun frá miðjum ágúst er AfD  með 26% á meðan CDU/CSU-flokkur Merz er með 24%. The Ins-grein frá í dag staðfestir að 67% eru óánægð með störf hans og AfD hefur tekið forystuna í stuðningi. Merz stendur því ráðþrota andspænis sterku AfD-flokknum í stuðningi, og á persónulega ekki sterk stöðu eða traust meðal kjósenda.

Fræg er fréttamyndin af leiðtogum Evrópu á fyrra kjörtímabili Trumps, þar sem þeir gnæfa yfir hann en hann sat í stól á meðan leiðtogarnir stóðu í kringum hann. En á síðasta fundi Trumps sem fór fram í Hvíta húsinu, þurftu þeir að sitja hljóðir á meðan hann stjórnaði friðarviðræðum Zelenskí við Pútín.

Von der Leyen, framkvæmdarstjóri ESB, sat líka hljóð og still á þeim fundi. ESB þarf að þola tollahækkanir, borga Úkraínu stríði úr eigin vasa og sitja og standa eftir forsögn Trumps (í von um að Kaninn yfirgefi ekki NATÓ). Þeir eru meira segja búnir að samþykkja 5% af vergri landsframleiðslu til varnarmála úr tómum ríkiskössum. Valdið er í Washington DC, ekki Brussel, Belgíu. 

Bardagahæfni þýska hersins í ljósi heimsóknar þýsks hershöfðingja

Yfirhershöfðingi þýska hersins, Carsten Breuer, er/var í heimsókn á Íslandi, væntanlega í boði utanríkisráðherra Viðreisnar (ekki Íslands) sem hefur vota drauma um inngöngu Íslands í ESB með öllu því sem tilheyrir því, meðal annars hernaðarþátttöku Íslands í hersamvinnu ESB-ríkja.  Í tilkynningu utanríkisráðuneytisins segir að heimsóknin hafi verið "...þýðingarmikill liður í að efla tengsl og tvíhliða samstarf Íslands og Þýskalands á sviði varnarmála". Hershöfðinginn kynnti sér m.a. aðstæður á öryggissvæðinu á Keflavíkurflugvelli og Helguvíkurhöfn. Þýsk heryfirvöld beina sjónum sínum að Norður-Atlantshafi og vilja efla varnir á svæðinu. Ástæðan: hættan sem stafar af rússneska hernum. 

Þetta virðist vera allt skynsamlegt og eðlilegt í fyrstu af hálfu þýðskra, en við nánari skoðun er ljóst að þýski herinn er pappírs tígur. Hann getur ekki einu sinni varið heimalandið. Þjóðverjar hafa treyst á bandaríska herinn til að verja landið allt frá 1945. Jafnvel þótt Sovétríkin hefðu fallið 1991, varð þar engin breyting á. Samkvæmt Statista voru 35 þúsund bandarískir hermenn staðsettir í landinu 2024. Örherveldið Bretland er með 1300 hermenn í landinu.

Þá komum við að bardagahæfni þýska hersins (Bundeswehr): Hvar stendur herinn í dag?

Samkvæmt nýrri greiningu og opinberum upplýsingum er bardagahæfni Bundeswehr á tiltölulega lágu stigi, stefnandi í betri horfur – en með verulegri hindrun. Á manna máli segjast Þjóðverjar ætla að verja meira af vergri landsframleiðslu (GDP) til hermála en árið 2024 var hernaðarkostnaður Þýskalands um 1,9 % af GDP, sem jafngilti um $88,5 milljörðum samkvæmt SIPRI reikningum. Breaking DefenseWikipedia . Árið 2025 hefur Þýskaland hækkað hernaðargjöldin í um 2,4% af GDP (u.þ.b. 86 milljarðar evra). Ætlunin er að fara í 5% markið fyrir 2035 sem er afar óraunhæft, því Þýskaland stefnir í efnahagskreppu (ásamt Frakklandi og Bretland) vegna brjálaða vinstri stefnu í orkumálum og efnahagsmálum almennt - afnám kjarnorkuvera og traust á rússneskri orku (sem þeir eru að vígbúast gegn!!!) og woke hugsunar yfir höfuð. Sjálfgerð efnahagskreppa vegna meingallaðrar hugmyndafræði. Hversu galnir geta menn verið í orðum og verkum?

En spurningin í titli greinarinnar er hvort þýski herinn sé bardagahæfur (Battle-readiness) og svarið er nei, aðeins um 50%.

Fyrir innrás Rússa í Úkraínu var bardagahæfni þýska landhersins um 65%. Nú er hún aðeins um 50%, að sögn Andre Wüstner, formanns Bundeswehr-samtakanna. Fjölmiðlafulltrúi þýska hersins, Eva Högl, staðfesti einnig að skráar hereiningar væru aðeins um 50% bardagahæfar, og benti á alvarlega stöðu varðandi mannafl og ráðningar.

Það er ekki bara skortur á mannskap og þjálfun, skortur er á loftvarnar- og fallbyssukerfum, auk aðgerðanna vegna fjölgunar hermanna og varasveita. Þrátt fyrir nýja auglýsingaherferð, eru ennþá laus þúsundir  stöðugilda, um 20,000 manns skortir til að ná markmiðinu um 203,000 manna her.

Þýsk yfirvöld (þrátt fyrir komandi efnahagskreppu) munu eyða meira til hermála næstu misseri. En þýski herinn er lagt frá því að geta sinnt öryggisgæslu á Norður-Atlantshafi, hvað þá að geta varið sjálft Þýskaland.

Heimsókn þýska yfirhershöfðingjans til Íslands, hlýtur því að vera af pólitískum ástæðum, runnar undan rifjum Viðreisnar um að koma Íslandi í ESB og taka þar með þátt í varnarstarfi ESB sem er í skötulíki. Ekkert er talað um að herstöðin á Keflavíkurflugvelli var reist 1951, af Bandaríkjaher, rekin af Bandaríkjaflota og sem flugbækistöð frá árinu 1961. Enn er Ísland undir verndarvæng Bandaríkjahers samkvæmt tvíhliða varnarsamningi Íslands og Bandaríkjanna. Hvað vill yfirhershöfðingi Þýðverja upp á dekk?

Að lokum, engin hætta stafar af sjálfum rússneska hernum gagnvart Evrópu. Rússneski herinn hefur sannað það að hann ræður varla við að verja eigið land (sjá má það í fyrsta og seinna  tsjetsjensku stríðunum) og gríðarlega erfiðleika við að yfirbuga Úkraínu í núverandi stríði. Hvað þá að fara í stríð við 32 ríki NATÓ!

Helsta hættan sem stafar af Rússlandi er kjarnorkuvopnaher landsins (já, sérstök einnig inn rússa hers sem er bara helguð kjarnorkuvopna stríði). Rússlandi stafar í raun eigin hætta af inngöngu Úkraínu í NATÓ, það sem hangir á spýtunni þar er aldar gömul stefna zaranna (keisaranna) að þenja út Rússland, og deila og drottna á jöðrum ríkisins. Pútín er engin undantekning á stefnu forvera sinna síðastliðin 500 ár.

Ekki séð neitt þessu líkt á sínum fjöru­tíu ára ferli

 

Nýr rektor Háskóla Íslands byrjar illa

Það eru þegar komin upp tvö umdeild mál innan háskóla Íslands þegar nýr rektor byrjar. Silja Bára, var nýverið kosin sem rektor háskólans,  féll á fyrsta prófmál sem lagt var fyrir hana, en það er akademískt frelsi og grundvallar mannréttindi. Það er að segja málfrelsi þegar ísraelskur gestafyrirlesari ætlaði að halda fyrirlestur um gervigreind, en var meinað máls vegna uppþota vinstri róttæklinga. Völva var spurð út í hvað akademíst frelsi gengur og hér er svarið:

Réttur fræðimanna, kennara og stúdenta til að stunda rannsóknir, miðla þekkingu og ræða hugmyndir án ótta við ritskoðun, íhlutun eða refsingu af hálfu yfirvalda, stofnana eða annarra valdhafa.

Helstu atriði sem oft eru talin með:

• Rannsóknarfrelsi: Að fræðimaður geti valið viðfangsefni, aðferðir og túlkanir án pólitísks, trúarlegs eða fjárhagslegs þrýstings.

• Kennslufrelsi: Að kennarar hafi svigrúm til að miðla efni og sjónarmiðum í kennslu sinni eftir bestu þekkingu, þó innan marka námskrár og fræðilegs vanda.

• Tjáningarfrelsi innan fræða: Að fræðimenn geti tekið þátt í fræðilegri umræðu, gagnrýnt ríkjandi hugmyndir og lagt til nýjar kenningar.

• Stúdentafrelsi: Að nemendur geti aflað sér þekkingar og sett fram eigin hugmyndir án þess að óttast refsingu eða mismunun.

Ritari sýnist tjáningarfrelsi innan fræða hafi hér verið brotið.

Akademískt frelsi er þó ekki algert. Það er jafnan takmarkað af:

• Vísindalegri aðferð og faglegum stöðlum (ekki réttlæting fyrir ósannaðar fullyrðingar).

• Lögum og siðareglum (t.d. um hatursáróður eða brot á mannréttindum).

• Ábyrgð gagnvart nemendum og almenningi (t.d. að misnota ekki stöðu sína).

Ekki verður séð að ísraelski fræðimaðurinn hafi brotið neitt af sér, enda ætlaði hann aðeins að ræða um hrein fræði, um gervigreind sem Íslendingar gætu lært mikið af enda Ísraelsmenn framarlega í þessum fræðum.

Annað mál er réttlætismál, en það er ekki að fara ofan í vasa blanka stúdenta með óþarfa innheimtu bílastæðagjalda. Nú þurfa stúdenta að borga  2100 kr. mánaðarlega að fyrir það eitt að stunda háskólanám. Hljómar lítil upphæð en háskólinn verður fljótur upp á lagið og mun hækka þetta gjald hægt og rólega í kyrrþei. 

Sagan um mannlegt eðli er alltaf eins

Ritari sá um daginn athyglisvert myndband, sjá hér að neðan,viðtal við sagnfræðinginn Dominic Sandbrook.

Þar er hann með ákall um raunsæi varðandi mannkynið og mannlega hegðun. Sandbrook leggur áherslu á að mannkynið sé í eðli sínu gallað — fært um bæði dyggð og löst. Hann hvetur okkur til að standast einfölduð, siðferðisleg frásagnir sem mála sögulegar persónur eða atburði í svart-hvítu formi. Í staðinn býður hann okkur að tileinka okkur heiðarlegri og blæbrigðaríkari skilning á mannlegu eðli.

Með því að setja umræðuna í kringum "mannlegt eðli" gagnrýnir Sandbrook núverandi tilhneigingu til að dæma fortíðina út frá gildum nútímans. Hann bendir á að þessi siðferðislega sjónarhorn leiði til afbökunar og hunsi aðstæður og sálfræðilega veruleika sem mótuðu sögulega hegðun. 

Sandbook kemur með mýmörg dæmi sem sannar að ekkert er nýtt undir sólinni. Einræðisherrar hafa alltaf frammið fjöldamorð, og allir halda þeir að þeir séu að gera rétt, í þágu samfélagsins. Það eigi við um Hitler, Stalín og Maó, þeir sem bera mesta ábyrgð á fjölda dauða í stríði (og friði).

Enginn þeirra lagði af stað með þá hugmynd að vera illmenni, heldur voru þeir hugsjónarmenn (sem reyndar svífuðust einskis) til að skapa "betra samfélag" en sköpuðu þess í stað helvíti á jörðu. Þótt Maó og Stalín hafi verið tvífalt eða þrefalt afkastameiri en Hitler í drápunum, var það einstakt að drepa heilu hópanna kerfisbundið. Þarna kom saman vísindahyggja (allir þrír ætluðu að skapa samfélög á vísindalegum grunni) en aðeins nasistarnir verksmiðju framleiddu drápin, bjuggu til sláturhús manna, ekki dýra.

Sandbook kom inn á stefnu Vladimars Pútíns og gagnrýni á stefnu hans. Hann sagði réttilega að stefna hans væri í eðli sínu ekki ólík fyrirrennarar hans, zaranna eða Rússakeisaranna. Að viðhald heimsveldi þeirra, stækka eða verja það með öllum tiltækum ráðum.

Sandbook kom inn á það að í raun hafi kjarnorkuvopnin komið í veg fyrir þriðju heimsstyrjöldina. Hún hefði komið, ekki síðar en 1961 en einmitt Kúbudeilan sannar að þau komu í veg fyrir heimsstríð. En hann hefur ekki meira álit á mannkyninu en það að það er bara tímaspursmál hvenær kjarnorkusprengja verði notuð aftur. Ef svo verði, verður það vegna misskilnings eða ótta.

Að endingu, hvað ber að gera? Ekkert, ekki verður komið í veg fyrir að sagan gerist, mannlegt eðli er alltaf samt við sig. Það að það hafi ríkt friður í 80 ár, er einstakt og ekki sjálfgefið að standist eins og Úkraínu stríðið sannar.

Nú er Evrópa að vígbúast og ritari telur að Íslendingar verði að vera sjálfir á verði og alls ekki að treysta á aðrar þjóðir fyrir öryggishagsmuni Íslands. Það á jafnt við um Bandaríkin og Evrópu. Enn samt sér ritari ekki fyrir sér að varnir Íslands verði undir gunnfána ESB! Evrópa getur ekki varið Ísland, sagan sannar það. Bretar hertóku landið 1940 með baunabyssur og voru heppnir að Þjóðverjar létu ekki á reyna á landvarnir þeirra. Enda kom Kaninn strax árið eftir til að taka yfir varnir landsins. Hér hefur hann verið allar götur síðar. Ekkert sem segir að hann verði hér að eilífu.

Adam Smith og efnahagur Íslands

Hér á þessu bloggi hefur verið farið í hugmyndir Milton Friedman og hvernig hans hugmyndir myndu breyta efnahagsstefnu Íslands til hið betra. En förum aðeins lengra aftur í tímann og til föður hagfræðinnar, Adam Smith, 1723-1790, en hann gaf út tímamóta bókina Auðlegð þjóðanna sem kom út 1776. Þótt liðin séu nærri 250 ár, standa kenningar hans föstum fæti í nútímanum.

Ef við hugsum Ísland 2025 út frá sjónarhorni Adam Smith, þá myndi hann nálgast vandann öðruvísi en Milton Friedman, þó báðir hafi trú á frjálsum markaði. 

Smith talar um ósýnilega hönd sem stýrir markaðinum en á þar við um frelsi markaðarins.  Smith myndi leggja áherslu á að leyfa einstaklingum og fyrirtækjum að sækjast eftir eigin hagsmunum innan skynsamlegs ramma. Hann myndi segja að ef Ísland 2025 leyfði meira frumkvæði, þá myndi það skapa meiri vöxt og velsæld fyrir heildina. Hann myndi t.d. hvetja til aukins frjálsræðis í útflutningi (vatn, orka, hugverk, sjávarútvegur). Hann væri þó tortrygginn gagnvart einokun og sérhagsmunum sem kæfa samkeppni.

Varðandi stjórn ríkisins, þá fer hann milliveginn, ekki of lítil og ekki of stór. Þar greinir hann sig frá Friedman sem allra minnst ríkisafskipti.

Smith taldi ríkið eiga að hafa þrjú lykilhlutverk:

1. Verja landið (varnir og öryggi). Friedman er sammmála og allir eru sammála þessu, hvort sem menn eru vinstri- eða hægrimenn.

2. Tryggja réttarkerfi og eignarrétt. Friedman er sammála og sem nánast allir aðrir.

3. Byggja og viðhalda almenningsverkefnum sem markaðurinn sinnir ekki sjálfur (vegir, brýr, menntun að hluta). Veit ekki hvort Friedman er sammála þessu, veit um dæmi þar sem hann talar um vegaframkvæmdir og þar sem einkaaðilar eru betri og ódýrari. Vegagerð Íslands er greinilega sammála Friedman, því hún býður út allar vegaframkvæmdir. Að láta atvinnulífið "keppa" þar sem nátttúruleg einokunaraðstaða er fyrir hendi, svo sem lestasamgöngur í t.d. Bretlandi, gengur ekki upp.

Á Íslandi 2025 gæti það þýtt að ríkið ætti að leggja áherslu á innviði (samgöngur, raforkukerfi, fjarskipti) sem grunn til atvinnusköpunar. Það ætti ekki að hafa of mikla hlutdeild í atvinnurekstri, nema þegar markaðurinn myndi ekki sjá sér hag í því.

Smith sér fyrir sér skattakerfi þar sem gætir réttlæti og hóf. Smith var ekki á móti sköttum, en hann vildi að þeir væru:

• Hóflegir – ekki kæfa atvinnulífið.

• Fyrirsjáanlegir – ekki breytt af handahófi eins og er gert á Íslandi í dag. 

• Sanngjarnir – allir leggi sitt af mörkum miðað við getu.

Á Íslandi 2025 myndi hann líklega segja við Íslendinga, þið eigið að halda sköttum hóflegum á fyrirtæki og einstaklinga. Einfaldið skattkerfið (forðast flækjur sem skapa undanskot og sérhagsmuni). Auka gagnsæi í ráðstöfun skattpeninga.

Smith telur að framleiðni og vinnusemi sé lykillinn að auði þjóðarinnar. Í Auðlegð þjóðanna lagði Smith áherslu á að auður kemur af vinnuafli og framleiðni, ekki gullforða eða gjaldeyrisvarasjóði. Sjá má þetta í löndum eins og Holland og Japan sem eru snauð af nátttúru auðævum. Fyrir Ísland 2025 myndi hann segja að mikilvægast væri að auka framleiðni í menntun, nýsköpun og sjávarútvegi/orku. Hann hefði eflaust áhuga á að sjá einkaframtakið nýta auðlindir á sjálfbæran hátt, án þess að ríkið haldi of fast í stýrið.

Þannig myndi Smith segja: "Leyfið Íslendingum að vinna og skapa – ríkið á að ryðja brautina, ekki ganga fyrir með sverði í hönd."

En hvað myndi Adam Smith gera í efnahagstöðu Íslands árið 2025? Fyrst og fremst að styrkja grunnstoðir ríkisins sem eru varnir og öryggismál, eignaréttur og dreifing gæða og sinna innviði sem markaðurinn getur eða vill ekki sinna (koma í veg fyrir einokun fyrirtækja á markaði).

Smith myndi einfalda skattkerfið gera það sanngjarnara. Halda fyrirtækjaskatti hóflegum (20% er í lagi, ekki hækka). Einfalda skattkerfið og draga úr sértækum undanþágum. Tryggja fyrirsjáanleika: engar skyndibreytingar sem fæla fjárfestingu. Skattar eiga að vera sanngjarnir: allir leggja sitt af mörkum miðað við getu.

Varðandi frelsi og samkeppni hefði hann ráðlagt Íslendingum að brjóta niður einokun og sérhagsmunakerfi (t.d. í sjávarútvegi, byggingamarkaði og fjármálum). Leyfa nýjum aðilum að komast að borðinu, auka frumkvöðlastarfsemi.

Auka frjáls viðskipti við önnur lönd  - útflutningur ekki aðeins bundinn við fisk og ál, heldur líka vatn, hugverk og orkutengd verkefni.

Menntun var Smith hugleikin sem og framleiðni sem lykill að auði. Hann myndi vilja fjárfestingu í menntun sem eykur framleiðni, stærðfræði, vísindi, tækni, tungumál. Menntun á að hvetja til frumkvöðlastarfs, ekki aðeins til starfa í hinu opinbera kerfi. Sjálfbær nýting náttúruauðlinda, vatn, orka, fiskur → langtímahagsmunir fyrir þjóðina.

Ríkið á ekki að reyna að stjórna hagkerfinu með daglegum íhlutunum. Markaðurinn (ósýnilega höndin) fær að leiða verðmyndun, nýsköpun og atvinnusköpun. Hins vegar tryggir ríkið að leikreglur séu skýrar og jafnar fyrir alla.

Smith myndi segja að auður þjóðarinnar byggir á vinnusemi, ekki peningaprentun. Smith taldi að þjóðir auðgast þegar vinnuafl er notað vel. Ísland á að skapa hvata til vinnu og framleiðni, ekki til óvirkni eða skuldaþenslu. Ekki treysta á gjaldeyrisforða eða skuldabréf því raunverulegur auður er í vinnu, hugviti og framleiðslu.

Endum þetta á Milton:

Milton Friedman um 3 hlutverk ríkisins

Barry Strauss og viðvörunarmerki um hrun vestræna siðmenningu

Svartsýnismenn meðal fræðimanna tala iðulega um fall siðmenningar, stundum rætist viðvörunarorð þeirra og stundum ekki. En þar sem þetta eru fræðimenn, sjá þeir ýmislegt sem almennir borgarar eru ekki að pæla í dags daglega. 

Ritari horfði á hið frábæra hlaðvarp Triggernometry um daginn með fornfræðinginn Barry Strauss sem sérhæfir sig í sögu Rómaveldis.

Viðfangsefni þáttarins var: "Af hverju Róm hrundi" (birtist 28. maí 2025) en fjallar Strauss einmitt um þetta efni og bendir á nokkur lykilviðvörunarmerki:

Auðlegð og sjálfsánægja eða sjálfsöryggi sem leiðir til falls. Siðmenningar hrasa oft ekki vegna utanaðkomandi ógna, heldur vegna innri sjálfsánægju - ríki verða auðug og rótgróin og missa getu til sársaukafullrar sjálfsaðlögunar.

Vanhæfni til að aðlagast nýjum samkeppnisaðilum og áskorunum. Strauss leggur áherslu á að það að aðlagast ekki vaxandi samkeppni eða breytilegu félags- og stjórnmálalegu landslagi sé alvarlegur varnarleysi.

Tap á krafti eða "seigju" er mikilvægur þáttur í falli ríkis. Með hliðsjón af arabíska sagnfræðingnum Ibn Khaldun lýsir hann kunnuglegri hringrás: "harðir" hópar leggja undir sig "mjúk" auðug samfélög - aðeins til að verða með tímanum sjálfir mjúkir og viðkvæmir fyrir því að vera yfirteknir.

Mistök í aðlögun og endurnýjun nýrra þegna/borgara. Strauss undirstrikar mikilvægi innflytjenda sem uppsprettu endurnýjunar - en aðeins ef siðmenning samþættir nýliða en varðveitir jafnframt grunngildi. Ef þetta mistekst verða ríki brothætt. Þetta er einmitt mesta hættan sem steðjar að vestrænum samfélögum í dag.

Rof á sameiginlegum hagsmunum í samfélaginu. Svo virðist sem Strauss gefi til að samfélög hrynja þegar fólki finnst það ekki lengur eiga hlut eða sameiginlega ábyrgð innan stjórnmálasamfélags síns. Strauss er ekki einn um svona mat. Kíkjum aðeins á söguna. Aðrir helstu sagnfræðingar og fræðimenn um hrun enduróma svipuð sjónarmið, en með öðrum áherslum.

Arnold Toynbee (1889–1975). Siðmenningar rísa upp fyrir tilstilli skapandi minnihlutahóps sem leysir kreppur. Hrun kemur þegar yfirstéttin verður sjálfsánægð, missir sköpunargáfu og breytist í ríkjandi minnihlutahóp. Er sammála Strauss um missir ríkissins/borgara á aðlögunarhæfni.

Joseph Tainter (Hrun flókinna samfélaga, 1988). Samfélög hrynja þegar kostnaður við flækjustig vegur þyngra en ávinningurinn. Dæmi: Stjórnsýslu-/hernaðarkostnaður Rómaveldis tæmdi að lokum auðlindir. Nútíma dæmi: skriffinnskuálag, heilbrigðis-/menntunarkostnaður, skuldabyrði.

Ibn Khaldun (1332–1406) Sá söguna í hringrásum: harðir (hirðingja)hópar leggja undir sig mjúkar byggðir og mjúkna síðan sjálfir. Strauss vitnar beint í þessa hugmynd - siðmenningar bera fræ eigin hnignunar. Nútíma bergmál: "Harðgert" vaxandi vald (Kína, kannski jafnvel óháðir aðilar) sem skora á sjálfsánægðan Vesturlönd.

Oswald Spengler (Hnignun Vesturlanda, 1918). Trúði því að siðmenningar hefðu lífsferla sem er æsku, þroska og óhjákvæmilega hnignun. Sá Vesturlönd á síðari stigum sínum, einkennd af tækni, skrifræði og menningarlegri þreytu. Ákveðnari en Strauss, sem sér möguleika á endurnýjun.

Jared Diamond (Collapse, 2005). Einbeitir sér að óhagstæðri umhverfisstjórnun og vanhæfni til að aðlagast vistfræðilegum veruleika. Dæmi: Páskaeyjan, Maya. Nútíma bergmál: loftslagsbreytingar, auðlindatæmi, tap á líffræðilegum fjölbreytileika.

Algengustu hættumerkin hjá þessum hugsuðum eru: Sjálfsánægja og tap á aðlögunarhæfni. Eignarhagsmunir elítunnar gegn almannaheill Of flókin / óviðráðanleg kerfi. Að vangeta til að samþætta nýtt fólk / hugmyndir. Rof á borgaralegri einingu og trausti.

Ritari er sammála öllum þessum hugsuðum og telur að Vesturlönd séu á fallandi fæti nema Bandaríkin.  Opin landamæri, öldrun þjóða, lítil fæðingatíðni, innflutningur fólks með aðra menningu sem aðlagar sig ekki að viðkomandi menningu, skrifræði og stjórnsemi, friðhelgi einkalífsins rofin með tækni til að njósna og fylgjast með einkalífi borgarans(verra en í skáldsögunni 1984) og margir aðrir þættir benda til að stutt sé  í fallið. Hálfgert borgarastyrjaldar ástand er í mörgum ríkjum og er Bretland, Svíþjóð og Frakkland þar fremst í flokki.  Meira segja á litla Íslandi eru blikur á lofti. 

 

(Ríkis)borgararéttur eða borgaraskapur?

Rómverska hugtakið Civitas (e. Citizenship) er hugtak sem er illa þýtt á íslensku. Á íslensku er þetta þýtt sem  ríkisborgararéttur sem er hefðbundin þýðing.  Samkvæmt skilgreindur er þung áhersla á réttarstöðu einstaklings gagnvart ríki (vegabréf, kosningaréttur o.s.frv.). Veikleiki við notkun er að hugtakið nær ekki nægilega vel yfir samfélagslegar skyldur eða þátttöku.

Ritari er því með annað hugtak sem ætti kannski betur við en það er borgaraskapur og nær yfir borgaraleg réttindi og skyldur. Orðið borgaraskapur hefur verið notað í fræðilegum textum til að þýða citizenship, sérstaklega þegar áherslan er á þátttöku í samfélaginu, skyldur, ábyrgð og siðferðilegan þátt. Hefur víðari merkingu en ríkisborgararéttur og fangar betur hugmyndina um samfélagslega skyldu. Maður getur verið bæði borgari í borgarsamfélagi og sem borgari ríkis. Þriðja hugtakið lýðborgararéttur er ekki nógu gott en það nær yfir þjóðfélagsþátttöku, notað í ákveðnum fræðilegum verkum.

Að lokum, allir vilja tala um réttindi sín en minna um skyldur sínar. Þetta nefnilega fer í báðar áttir. Borgaraskapur er því betra hugtak.