Bandaríska öldin í sögu Íslands

Ég held að fæstir geri sér grein fyrir að síðastliðin 82 ár höfum við Íslendingar verið á áhrifasvæði Bandaríkjanna. Sú saga byrjaði rétt áður en Bandaríkin drógust inn í seinni heimsstyrjöldina þegar Íslendingar "báðu" Bandaríkjaher um að taka við þeim breska en raun var sú að það voru Bretar sem grátbáðu Kanann að taka við af sér, því þeir voru svo uppteknir sjálfir í stríði við Þjóðverja.

Allar götur síðan höfum við verið á áhrifasvæði Bandaríkjanna og þeir í raun ráðið utanríkisstefnu okkar, a.m.k. að hluta til. Þeir eru ástæðan fyrir því að við erum í NATÓ.

Áður vorum við á áhrifasvæði breska heimsveldisins, síðan í Napóleonstyrjöldunum þegar ljóst var að Danir réðu engu um yfirráðin yfir norðurhöfin. Bresk áhrif voru úr sögunni 1941 þegar Kaninn tók við. Það liðu ekki mörg ár þar til breska heimsveldið var liðið undir lok.

En við þurftum að sparka "herverndarliðin" tvö, Breta og Bandaríkjamenn úr landinu eftir stríð (strangir samningalotur) og síðustu hermennirnir hurfu ekki fyrir en 1947 af Reykjavíkurflugvelli. Við tóku bandarískir, "borgaralegir" starfsmenn á Keflavíkurflugvelli sem störfuðu þar til Bandaríkjaher steig aftur á íslenska grundu í skjóli nætur 1951.

Herseta Bandaríkjahers stóð samfleytt í 55 ár eða þar til þeir sögðu bless, kvöttu hvorki kóng né prest, þrátt fyrir að íslenskir ráðamenn hefðu farið á hnéin. Áður þóttumst við hafa ráð Bandaríkjamanna í hendi okkar, þar sem Ísland væri svo mikilvægt fyrir varnir Bandaríkjanna í kalda stríðinu (en ekkert var hugsað út í íslenska hagsmuni). Bara gefið svo að Ísland yrði sjálfkrafa varið.

Sagnfræðingar hafa verið duglegir að skoða heilu tímabilin og gefa þeim heiti. Sumt hafa staðist tímans tönn, önnur ekki. Til dæmis var tímabilið eftir íslenska þjóðveldið gefið heitið "norska öldin", en öld getur þýtt tímabil frekar en hundrað ár. Svo var einnig farið með 15. öldina og sú öld kölluð enska öldin í sögu Íslands. Íslenskir sagnaritarar þessa tíma kölluðu þetta tímabil sveinaöld. Næsta tímabil þýska öld o.s.frv.

En það er ekki fjarri sanni að kalla tímabilið eftir 1941 "bandarísku öldina" og hún er ekki enn liðin. Við lifum á henni enda enn undir hernaðarhæl Bandaríkjanna sem og efnahagslegum. Kannski nær Monroe kenningin líka yfir Ísland?

En heimveldi koma og fara. Svo er einnig farið með þjóðríki. Það er ekki einu sinni öruggt að landið Ísland haldist undir einni stjórn (sjá Írland). Gæta verður hagsmuni Íslands frá degi til dags og síðan en ekki síst að horfa á stóru myndina, horfa aftur í tímann og reyna að rýna í framtíðina. Tíminn stendur ekki í stað.

Er íslenskur her sjálfstæðismál?

Fyrir þá sem hefur fundist ég reka þetta mál, stofnun íslensks her, af harðfylgni, og það beri keim af stríðsæsingi eða tindáta aðdáun, þá fer það víðs fjarri. 

Ég hef alltaf talið að smiðshöggið á sjálfstæðisbaráttu Íslendinga hefði aldrei verið slegið. Fullvalda ríki, ekki leppríki eða fylgdar hnöttur erlends stórveldis, sinnir öryggi borgara sinna innanlands með lögreglu og út á við með herafla.

Hlutleysi ríkis í heiminum í dag, sem er svo samtvinnaður, að hægt er að komast í kringum hnöttin á 45 klst, er vonlaust. Það þýðir að Ísland er ekki lengur eyland. Við sjáum það á fjölda útlendinga sem eru búsettir hérna og útlendra ferðamanna sem skaga hátt í 2,5 milljónir.

A.m.k. þrír sérfræðingar úr utanríkisráðuneytinu, tveir frá HÍ, þrír fyrrverandi ráðherrar og fyrrum forseti Íslands hafa gagnrýnt núverandi varnarstefnu. Tveir ráðherrar hafa varið hana á veikum grunni og ekki efnislega. Svo má benda á Mbl. sem fór á stúfanna og til utn. og spurði um raunverulegar fyrstu varnir. Það var fátt um svör. En voru gömlu Íslendingarnir svona grandvaralausir?

Jón Sigurðsson, sjálfstæðishetja okkar gerði sér grein fyrir mikilvægi hers í sjálfstæðisbaráttu sinni, að hann hvatti til stofnun íslensks hers. En þá voru Íslendingar með vísi að her, Herfylkinguna í Vestmannaeyjum með 103 manns undir vopnum.

Kíkjum á tvo helstu íslenska sjálfstæðissinna, Jón Sigurðsson og Valtý Guðmundsson.

Varnarmál voru Jóni hugleikinn af ýmsum ástæðum.

Fyrir hið fyrsta er að hann áleit að sérhvert ríki þyrfti á góðum vörnum að halda og sjálfstjórnað land þýddi varið land.

Í öðru lagi kynntist hann hermennsku af eigin raun og vissi út á hvað slík þjónusta gengur enda var það skylda hvers stúdents að ganga í stúdentahersveitir konungs. Þessum hersveitum var komið á fót árið 1807 til að verja Kaupmannhöfn fyrir Bretum.

Í þriðja lagi voru Napóleon styrjaldirnar Íslendingum ferskar í huga enda hafi fámennur hópur undir forystu Jörund hundadagakonung sýnt veikleika danskra varna á Íslandi og getuleysi Dana gagnvart flotaveldi Breta.

Jón Sigurðsson skrifaði einmitt um meinta getuleysi Dana í fyrsta tölublaði Nýrra félagsrita árið 1841 og ályktaði að landsmönnum væri hætta búin af þessu getuleysi Danakonungs.

Hann sagði:

Þess er einkum að gæta að mér virðist um varnir á Íslandi, að þar er ekki að óttast aðsóknir af miklum her í einu, og þar þarf að eins fastar varnir á einstöku stöðum, þar sem mestar eignir og flest fólk er saman komið. Það bera sumir fyrir, að ekki stoði mikið varnir á stöku stöðum, þegar óvinir geti farið á land hvar sem stendur annarstaðar, en þess er að gæta, að útlendir leita fyrst og fremst á hafnir, eða þá staði sem landsmönnum eru tilfinnanligastir, einsog menn sáu á ófriðarárunum seinustu að þeir leituðu á Reykjavík og Hafnarfjörð...

Hann lagði einnig til Íslendingar hefðu smáflokka hermanna dreifða um landið réðust til atlögu þar sem óvinaher kæmi að landi.

Sjá fyrra blogg mitt um Jón Sigurðsson.

Jón Sigurðsson og varnir Íslands

Hér komum við að þætti Valtýs Guðmundssonar.

Á lokaspretti sjálfstæðisbaráttunnar um 1900 fóru íslenskir ráðamenn að huga af alvöru að vörnum landsins samfara því að landið fengi fullt sjálfstæði.

Þorvaldur Gylfason segir í Fréttablaðinu þann 19. júní 2003 að rök þeirra, sem töldu Ísland ekki hafa efni á því að slíta til fulls sambandinu við Dani fyrir 100 árum, lutu meðal annars að landvörnum og vitnar hann í Valtý Guðmundsson sem sagði árið 1906 að fullveldi landsins stæði í beinu sambandi við getuna til varnar og sagði m.a. að þó að þjóðin

,,gæti það í fornöld [staðið sjálfstæð], þá var allt öðru máli að gegna. Þá var ástandið hjá nágrannaþjóðunum allt annað, og meira að segja hefði engin þeirra þá getað tekið Ísland herskildi, þó þær hefðu viljað. Það var ekki eins auðgert að stefna her yfir höfin þá eins og nú.”

Þorvaldur telur að þarna hafi Valtýr reynst forspár að því leyti að Íslendingar hafi aldrei þurft eða treyst sér til að standa straum af vörnum landsins. Lýðveldi var ekki stofnað á Íslandi fyrr en útséð var um hvernig vörnum landsins yrði fyrir komið enda þótt nokkur ár liðu frá lýðveldisstofnuninni 1944 þar til varnarsamningurinn var gerður við Bandaríkin 1951.

Uppkast að lögum um ríkisréttarsamband Íslands og Danmerkur var samþykkt 1908. Samkvæmt þriðju grein uppkastsins áttu ,,[h]ervarnir á sjó og landi ásamt gunnfána" að vera sameiginleg málefni þjóðanna tveggja, að undanskildum sjálfsvörnum Íslendinga eftir 57. grein stjórnarskrár Íslands.

Sjá blogg mitt um Valtýr Guðmundsson:

Hlutleysisstefna Íslands deyr og þróun erlendrar hersetu frá 1940 til 1951

S